Ons Erfdeel. Jaargang 39

Verzamelde poëzie van Pierre H. Dubois

Pierre H. Dubois (º1917) is een man wiens leven met de literatuur vervlochten is. Hij heeft een veelzijdig oeuvre op zijn naam staan, maar is pas de laatste tijd door de indrukwekkende biografie van Belle van Zuylen, die hij samen met zijn vrouw Simone schreef, tot een breder publiek dan tevoren doorgedrongen. Veelzijdig: Dubois is biograaf (ook van Emants), erudiet essayist, romancier, auteur van een literair reisboek, van drie delen memoires, werkte jarenlang als criticus - men zou haast over het hoofd zien dat hij ook dichter is. Ik was dat niet vergeten, want Dubois' bundeltje Quia absurdum (1948) uit de Helikonreeks van Stols (geel omslag vol zwaantjes) hoorde bij mijn eerste poëzie-aankopen, voor 39 cent bij De Slegte in Groningen. De bekoring die deze verzen toen hadden is me bijgebleven. Veronachtzaming van Dubois' dichterschap is nu onmogelijk gemaakt door de verzamelbundel Stenen en sterren, waarin hij een keus uit zijn gebundelde werk heeft aangevuld met een afdeling ‘Nieuwe gedichten’. Het zijn gedichten van 1939 tot 1994.

Dubois is niet ‘ook’ dichter, hij is dat in de eerste plaats. De poëzie en zijn bestaan vertonen een wisselwerking, zoals hij laat zien in een kort gedicht dat ‘briefje aan Elisabeth Eybers’ heet:

[p. 110]

Pierre H. Dubois (º1917).

Lieve Elisabeth,
Alles gaat goed op reis.
Soms word ik 's nachts wakker,
dan komen er gedichten,
heel andere dan ik gewend ben.
Ik schijf ze maar op.
Misschien word ik een ander mens.

Het is er een uit een reeks van vijf, ‘Suite de la Fuste’, die geschreven is in een kritieke levensfase (‘Door een dreigend infarct / op wachtgeld gezet’) en waarin de laconieke toon contrasteert met de bedreigende situatie.

Dit staat in Dubois' poëzie niet op zichzelf. Haar voornaamste thema is de scepsis, waarvan de lezer al kennisneemt in de allereerste regel van de bundel: ‘In wonderen heb ik geloofd. Zij bleven uit.’ Het staat, stellig niet bij toeval, als een programma voorop en als we in een veel later gedicht lezen: ‘Het leven is gewoner dan men denkt’, dan constateren we dat de dichter Dubois in dit opzicht steeds zichzelf is gebleven. Dit sceptische levensgevoel hangt bij Dubois samen met een wijsgerig inzicht, met een existentiefilosofie waarmee hij affiniteit heeft, zoals ook zijn essays uit de jaren vijftig laten zien. Herhaaldelijk is in zijn verzen sprake van het Niets, van de zinloosheid van het leven, maar dat maakt van de dichter nog geen pessimist. Juist dit besef van het niets, in sommige gevallen geconcretiseerd als de nabijheid van de dood, lokt het ervaren van vrijheid uit. De genoemde ‘Suite de la Fuste’ illustreert dit: ‘Ik was eindelijk vrij, onbeschroomd / als ik nooit was geweest’.

Wel zijn er de onvermijdelijke momenten van angst, waarvoor Dubois tweemaal in deze bundel het beklemmende beeld geeft: ‘dat de deur in het slot wordt gestoten’. In het gedicht uit de bundel Ademhalen (1956) staat hier expliciet bij ‘dat de angst het hart omgrijpt’, maar eenentwintig jaar later, in Spinrag van tijd, wordt dit verzwegen als het beeld zich, niet minder beklemmend, herhaalt:

Na zoveel jaar is het er weer
het moment dat het huis is
de deur in het huis
en het slot in de deur
en de stilte in de gang
en alleen in die kamer
de streep op 't behang
de deur die in 't slot slaat
de klok aan de wand
die trilt en dan stilstaat
de stap die nu weggaat
de stem die nu dood is.

Tegenover zulke ervaringen staan die van de existentiële vrijheid, waartoe ook de natuur aanleiding kan geven:

Vanmorgen lopend langs de zee zag ik het tij
keren en plotseling was ik vrij.
Van paaltjes rond het duinwaterbedrijf
wiekten de raven weg in grootse vlucht.

Dit is uit een van de nieuwe gedichten, waarin ook herhaaldelijk het geluk wordt uitgedrukt van het samenleven met de geliefde vrouw. Ook dit contrasteert - maar niet alleen in die meest recente gedichten - met de melancholie, het besef van zinloosheid in andere verzen.

De dichter Dubois is geen ander dan de wijsgerig ingestelde essayist, de romancier in wiens verhalen zelfonderzoek een belangrijk thema is. Ook zijn verzen hebben soms een beschouwelijk karakter, laten in veel gevallen zelfonderzoek zien. De dichter was ooit ‘een hongrig kind dat op zijn dromen’, steunt, zoals het in Quia absurdum stond. Het was de honger naar muziek, kunst, literatuur, filosofie, die toen hij gestild werd, hem nog verder vervreemdde van zijn ouderhuis, zijn achtergronden. Waar de poëzie dit proces en het in-

[p. 111]

nerlijk conflict hierom zichtbaar maakt, heeft ze een duidelijke autobiografische inslag. Wàt kunst, in dit geval literatuur, kan betekenen voor iemand die er zo gevoelig voor is als Dubois, is heel mooi uitgedrukt in ‘Herinnering aan Haarlem’, ook een van de ‘Nieuwe gedichten’:

- Literatuur

herkenning van bezit dat je nooit had
dan in de zucht van een verzonken uur,
herinnerd door de wind in tak en blad.

Er staan heel wat gedichten in dit boek die bij de lezer eenzelfde ervaring van de eenheid van buiten- en binnenwereld kunnen opwekken.

Dubois' poëzie is niet alleen boeiend door vele inhoudelijke aspecten ervan, ze is het ook door vormgeving. Er is in zijn werk een grote variatie te zien aan vers- en stijlvormen. Het is opvallend dat deze behoefte aan veelzijdigheid van vormen toeneemt in het latere werk van Dubois. Voor drie bewonderde kunstenaars, de Venetiaanse schilder Guardi, de auteur Diderot, de componist Haydn, schreef hij zijn ‘Drie kantieken voor tijdgenoten’, waarin hij zowel de (rijmloze) terzine als het poëtische proza beoefent. Men treft sonnetten en liedjes, speelse notities en ernstige strofische gedichten aan in zijn werk. Vorm èn inhoud wedijveren om de aandacht van de lezer.

Pierre H. Dubois is met dit boek als dichter terug bij zijn lezers, want afzonderlijke bundels waren er al sinds 1984 niet meer verschenen, afgezien van een bibliofiele uitgave in 1987. Moeite hoeven die lezers met zijn werk niet te hebben, want zijn poëzie is verre van duister. Toch kreeg de bundel een vrij uitvoerig nawoord mee van Anton Korteweg, iets wat niet zo gebruikelijk is. Het stuk is een heldere, genuanceerde inleiding, waarmee een lezer die Dubois nog niet als dichter kende, mee gediend kan zijn. Maar die ook - het moet gezegd - de criticus wel enig gras voor de voeten wegmaait.

Jan van der Vegt
pierre h. dubois, Stenen en sterren. Gedichten 1939-1994. Met een nawoord van Anton Korteweg, Meulenhoff, Amsterdam, 1995, 207 p.