Ons Erfdeel. Jaargang 39

[p. 75]

Tjok Dessauvage
Werken met het DNA van de kunst

Marc Ruyters
werd geboren in 1952 in Antwerpen. Studeerde rechten aan de U.I.Antwerpen. Is freelance journalist en scenarist. Publiceert o.a. in de ‘Financieel Economische Tijd’, ‘Knack - Weekend’, ‘Art & Value’ en schreef scenario's voor diverse BRTN-TV-programma's.
Adres: Drie Eikenstraat 282/4,
B-2650 Edegem

De West-Vlaamse keramist Tjok Dessauvage (º1948) maakt sinds een tiental jaren internationaal naam met zijn intrigerende potstructuren. Het zijn kleine, gesloten universa, getekend en bekrast door het verleden, de herinnering, de emotie. Werk van Dessauvage behoort tot de collecties van musea over de hele wereld: van Oostende tot Tokio, van Finland tot Italië. Hij won al een hele reeks prijzen, waaronder de INAX Design Prijs (Japan 1992), de Premio Faenza (1993) en de stadsprijs van Nyon (1995). Tjok Dessauvage is een volbloed-keramisch kunstenaar die de discussie tussen beeldende kunst en toegepaste kunst wil overstijgen. Zijn conische, cilindrische of halve bolvormige potstructuren zijn even sober als perfect afgewerkt, het platte bovenvlak is de drager van Dessauvages boodschap: het wonder van het organische leven dat perfect abstract-geometrisch kan denken.

Brons, marmer en zelfs hout zijn ‘edele’ materialen waarmee men Kunst kan maken. Zo niet klei: dat zit meteen in het hokje van de kunstambachten, de toegepaste kunst. Tjok Dessauvage vindt dat een onterechte evolutie, want de aard van de materie mag niet als criterium gehanteerd worden. De uitgebreide toepasbaarheid van klei heeft uiteindelijk in het nadeel gespeeld: het is overvloedig aanwezig, het kan werkelijk voor alles gebruikt worden, je kan er mee draaien, boetseren, een mal gieten, extruderen, je kan er uiterst verfijnd keramiek mee vervaardigen, maar je kan er ook een w.c.-pot mee gieten. Dessauvage: ‘Men spreekt soms van het porseleinsyndroom: in de zeventiende eeuw was porselein even kostbaar als goud, en toch bestond ook toen al een verschil in artistieke waardeappreciatie. Ook in deze eeuw is een tafereel in keramiek-tegels van Picasso nog altijd veel minder waard dan een schilderij van dezelfde kunstenaar’. Voor Dessauvage bestaat geen minderwaardig materiaal: zoals bekend kan zelfs met vet grote kunst gemaakt worden.

[p. 76]

Tjok Dessauvage, ‘Dagboek van een houtworm’.

In zijn atelier in Sint-Eloois-Winkel maakt Tjok Dessauvage géén toegepaste kunst. De technieken die hij beheerst zijn even essentieel als de verftechnieken van de schilder of de las- en kaptechnieken van de beeldhouwer. Elke techniek, elk materiaal heeft zijn eigen rijkdom én beperkingen. En die vormbeperkingen worden doelbewust aanvaard door de kunstenaar: een keramist kan bijvoorbeeld geen vierkante vorm draaien. De basisvormen voor Dessauvages werk zijn de komvorm, de kegel en de cilinder. Het zijn archetypische vormen waarmee structuren opgebouwd kunnen worden, neutraal genoeg om op verder te kunnen werken. ‘Een schilder werkt met een vierkant of rechthoekig kader. Ik gebruik mijn specifieke vormen om er kleine universums mee te scheppen.’ Dessauvage spreekt niet graag van potten, omdat die te sterk naar de traditionele functie verwijzen. Hij heeft het over potstructuren en werkt graag met gesloten vormen, waarbij het platte bovenvlak het toneel is waarop het essentiële gebeurt: enkele ingekraste lijnen, een afdruk, een reliëf.

Tjok Dessauvage, ‘Ruimtespiegel’.

[p. 77]

Die ‘be-tekening’ geeft elk werk inhoud. Een mooi voorbeeld is de potstructuur Dagboek van een houtworm. Dessauvage maakte een afdruk van de sporen die een houtworm in een stuk hout naliet en bracht die over op het vlakke deel van de pot. De kunstenaar: ‘Alle bewegingen van de houtworm staan in die afdruk geregistreerd, ze vertellen letterlijk zijn hele leven: als de worm eet, beweegt hij. Als hij beweegt, eet hij. Het beeld refereert aan een computerchip, de kanaaltjesstructuur is een prachtige verdichting van “doen” en “leven”. Het zijn dergelijke structuren die ik zoek. Dat kan ook de afdruk van een fotofinish zijn, of een luchtopname van een dorp, met al die bindingen en verbindingen die getekend worden door cultuur, klimaat, landbouw. Of neem een werkplan van een elektricien: pure abstrahering’.

Tjok Dessauvage, ‘Fragmentatie’.

In de Sahara vond Dessauvage colablikjes die door zand en wind gezandstraald en verkleurd werden. ‘De woestijn maakte van zo'n schreeuwerig blik een object dat helemaal geïntegreerd raakte, volkomen in harmonie kwam met de natuur. Het is een esthetische recuperatie.’ Dat streeft Dessauvage ook na: hij wil structuren maken die een grote neutraliteit bewaren maar tegelijk een indringende zeggenschap in zich hebben. Geen krachtige of kleurige beelden, maar zichzelf relativerende vormen die sterk geabstraheerd worden, om ze van alle anekdotiek te zuiveren.

[p. 78]

Tjok Dessauvage, ‘Sahara-Pop Art’.

In een ander werk kan een middeleeuwse kruisboog de figuratieve aanleiding zijn, of de al genoemde elektriciteitsschema's, tot en met de manier waarop Dessauvage zijn buurman in de tuin zag werken. Dessauvage: ‘Die buurman zette zijn akkertje af met fijne draadjes, om de vogels te beletten het zaad weg te komen pikken. Hij bestudeerde dat heel secuur, keek vanuit welke hoek de vogels kwamen aanvliegen en spande de draden zó dat ze uit zijn groentebedden zouden blijven. Dat leverde een perfect geometrische structuur op, het geabstraheerde resultaat van empirisch denken. Ik heb daar foto's van genomen en die structuur in mijn werk verwerkt. Zonder dat hij het besefte had die buurman een schitterende geometrische esthetiek ontworpen.’

Vele potstructuren hebben dubbele wanden. Met een enkelwandige vorm zit je meteen in de thematiek van binnen-buiten, waarbij beide kanten elkaar hoe dan ook beïnvloeden. Dat vindt Dessauvage té eenduidig: ‘Als je de kom

Tjok Dessauvage, ‘Pinatubo (detail)’.

[p. 79]

Tjok Dessauvage, ‘Schriftuur’.

sluit heb je een groter oppervlak om op te werken, is de vormelijke aanwezigheid sterker. De beweging gaat meer rondom, en niet naar binnen.’ Soms zit er nog een kleine holte in het midden: het is het vitale centrum van elk minimalistisch universum, waarin de beweging ‘gekeerd’ wordt. En dat leidt naar een grote verstilling, een inertie.

Met zijn meer recente werk lijkt Dessauvage op ingenieuze wijze de cirkel van de keramiekkunst weer rond te maken: de pot wordt als informatiedrager gesublimeerd. ‘Keramiek is de belangrijkste informatiebron over het verleden. Ga je naar een tentoonstelling van een of andere antieke cultuur, dan zijn het de pot- en kleischerven die het beeld overheersen. Met de tekeningen en figuren op die keramiekscherven kennen we belangrijke mensen uit de geschiedenis, weten we hoe ze zich kleedden enzovoorts. Dat is puur toeval, want klei is vuurbestendig en bijvoorbeeld hout of textiel niet. Van hout- of textielrelicten is dan ook veel minder bewaard gebleven. Klei is tegelijk makkelijk te manipuleren en overvloedig aanwezig op alle continenten, het is eigenlijk het DNA van de kunst. Alle mogelijke abstracte en figuratieve vormen uit alle mogelijke culturen zijn langzaam naar een synthese gegroeid.’ Naar die synthese streeft ook Dessauvage. Neem een werk als Window - Japanese Pottery Relic: zestien strak in het gelid staande gesloten potstructuren werden bedekt met een fotografisch frame in de vorm van een raam. Het zijn fragmenten van foto's van oude Japanse keramiekscherven, borden en potten. ‘Nieuwe’ kunst als drager van ‘oude’ informatie, met hetzelfde materiaal gecreëerd.

Voordat de keramist de vrijheid bereikt om met het materiaal te kunnen werken zonder door technische beperkingen gehinderd te worden, moet een hele weg worden afgelegd. Tjok Dessauvage heeft bijvoorbeeld talloze glazuurtechnieken bestudeerd, zonder die praktisch te gebruiken, want glazuur komt in zijn werk haast niet voor. Maar hij wil in zijn creaties door geen

[p. 80]

enkele beperking geremd worden. ‘Juist door die moeilijkheidsgraad worden veel kunstenaars afgeschrikt. In sommige hedendaagse kunstuitingen kan je heel wat bereiken met veel minder ambachtelijkheid of technische know how’. Dessauvage heeft daar geen problemen mee. De Amerikaanse kunstenaar Jeff Koons liet sommige van zijn beelden kappen door Beierse beeldhouwers: Koons bewonderde hun virtuositeit en kwam daar openlijk voor uit. Ook Dessauvage werkt, binnen zijn discipline, soms voor een kunstenaar als Wim Delvoye, die de keramiek dan in zijn eigen werk integreert.

De keramische kunst maakt momenteel een revival mee. Toch heeft Dessauvage daar vragen bij. ‘Het gevaar is dubbel. Je hebt enerzijds hedendaagse kunstenaars die gedurende een paar weken in een keramisch centrum als dat van 's-Hertogenbosch in Nederland gaan werken, waarna ze weer naar hun oude emplooi en materiaal terugkeren. Dat brengt de ontwikkeling van de keramische kunst in wezen niet veel op. En vervolgens zijn er de echte keramisten die zich laten verleiden om de hedendaagse kunststromingen nog eens dunnetjes over te doen: keramiekscherven op de vloer van het museum leggen bijvoorbeeld, zoals Robert Long dat twintig jaar terug met zijn Land Art deed. Ook dat brengt niets bij. Maar naar die keramiekuitingen gaat wel de meeste aandacht. Keramiek moet zich als een zelfstandige kunst kunnen ontwikkelen.’

Op dat gebied is Dessauvage een lichtend voorbeeld: meer dan de helft van zijn kopers zijn collectioneurs die eigenlijk nooit keramiek kopen. Ze bewijzen daarmee dat de kunst van Dessauvage de materie grandioos overstijgt.