Ons Erfdeel. Jaargang 38

Geen superieure samenhang

Er zijn verschillende redenen te bedenken om over werk en persoon van Maarten 't Hart te schrijven, zoals er overigens ook diverse zijn om dit na te laten. Men kan getroffen zijn door zijn onmiskenbare verkoopsucces, door de kwaliteit van zijn verhalende proza (of het gebrek daaraan), door de discrepantie tussen zijn luidkeels verkondigde opvattingen over literatuur en de eigen literaire praktijk, door zijn tegendraadsheid en zijn geïsoleerde positie in de Nederlandse literaire wereld.

Het blijft in het vage wat Wam de Moor voor ogen heeft gestaan bij het schrijven van zijn monografie over Maarten 't Hart, die hij de titel Een Hollands orakel meegaf. Deze titel biedt weinig houvast, want alleen van tijd tot tijd worden de orakelachtige kanten van 't Hart belicht, al baseert De Moor zijn waardering op diens ‘levendige bijdrage (...) aan discussies of kwesties die in een bepaalde periode een rol speelden’ (p. 254). Waarmee de schrijver de functie krijgt van opinieerder.

Op de eerste bladzijde kondigt De Moor aan dat hij zijn notities bij het lezen van 't Harts werk zal presenteren en een antwoord wil vinden op de vraag: ‘Is Maarten 't Hart een literair auteur of gedraagt hij zich alleen maar zo?’ (p. 9). Dit is niet alleen een curieuze vraag, maar bovendien is zij weinig zinvol, als er geen criteria worden genoemd waaraan een bevestigend of ontkennend antwoord moet voldoen. Deze criteria worden niet vermeld. Anderhalve pagina verder herhaalt De Moor zijn doelstelling in iets andere bewoordingen en breidt hij deze uit met de vragen naar ‘wat Maarten 't Hart inhoudelijk beweegt’ en ‘hoe er op zijn belangrijkste werk gereageerd is en wat de constante factoren zijn in dat werk’ (p. 11). Het is duidelijk dat de laatste twee vragen heel wat concreter zijn dan de eerste. ‘Misschien dat er dan iets steekhoudends gezegd kan worden over zijn grote succes’, oppert De Moor hoopvol (p. 11). Daarvan komt niets terecht en evenmin krijgt de lezer van Een Hollands orakel inzicht in de drijfveren van 't Hart. De leidende vraag beantwoordt De Moor bevestigend, als hij in de slotzin over het werk van de auteur beweert: ‘het heeft zich onmiskenbaar een plaats verworven in de literaire canon van ons land’ (p. 11). Een bevredigend antwoord is dit niet, omdat het niet consequent voortvloeit uit het voorafgaande betoog.

Een Hollands orakel is een chronologisch geordende reeks besprekingen van 't Harts werk, waarin de ontwikkeling wordt geschetst van thema's als het calvinistische geloof, het verlangde isolement, de travestie, de verhouding tot de vrouw en de muziek. De Moor citeert daarbij uitvoerig uit de kritieken die over

[p. 766]

Wam de Moor (^o1936).

de afzonderlijke publikaties van 't Hart verschenen. Slechts het hoofdstuk over Een vlucht regenwulpen, dat een analyse van deze roman bevat, draagt een wat ander karakter, evenals het inleidende, biografisch georiënteerde hoofdstuk en de ‘Epiloog’, waarin enkele mankementen van 't Harts stijl worden genoemd en de balans wordt opgemaakt.

De studie van De Moor handelt dus vooral over de constante factoren in het werk van 't Hart en de receptie daarvan. Wie daarover informatie verlangt, kan Een Hollands orakel raadplegen, daarbij geholpen door een personenregister en een titelregister. Ik moet er echter voor waarschuwen dat de diepgang van deze studie gering is. Wellicht had een strakker en doordachter opzet de auteur gedwongen wat minder aan de oppervlakte te blijven. Nu wordt slechts de suggestie van consistentie gewekt via hoofdstuktitels die bijna allemaal met water en (meestal) stenen te maken hebben: ‘Keiltjes over het water’, ‘In wijde kringen’, ‘Roepen over het water’, enz.

Hoewel De Moor bezweert dat zijn boek zelfs niet het begin van een levensbeschrijving wil zijn, is het biografische element volop aanwezig, niet zelden met onverkwikkelijke gevolgen. Niet alleen laat hij leven en literatuur onbekommerd

Maarten 't Hart (^o1944).

door elkaar heen lopen (zie bijvoorbeeld p. 115 en 137), ook verleidt zijn gerichtheid op de persoon van de schrijver hem tot sentimentele prietpraat over het ‘kind 't Hart’ dat ‘een gelukkig kind’ was en ‘de liefde van de auteur voor zijn ouders’ die in Het woeden der gehele wereld ‘overal voelbaar’ zou zijn(p. 16). Onthullend voor de personalistische interesse van De Moor is de passage waarin hij veronderstelt dat herlezing van Stenen voor een ransuil na meer dan twintig jaar een ander boek zal opleveren. Hij vervolgt dan aldus: ‘Toen was er de volslagen onbekendheid, het beeld van de auteur als een jonge, schuchtere wetenschapper met stropdas en wit overhemd’ (p. 23). De persoon van de schrijver in plaats van het boek.

De lectuur van Een Hollands orakel wordt niet veraangenaamd door de stijl van de auteur, die ontsierd wordt door modieuze wendingen als ‘daar kan ik me wel iets bij voorstellen (p. 17), temerige woordcombinaties als ‘liefdevolle beschrijving’ en ‘oprechte vertedering’ (p. 59), wijdlopigheid en herhalingen (‘kortom’ - p. 23). Onbedoeld komisch is dat De Moor de laatste twee feilen als ‘stijlirritaties’ in het proza van 't Hart brandmerkt, tot overmaat van ramp in een tekstgedeelte dat daar zelf niet vrij van is (p. 247).

[p. 767]

Superieure ironie is hier niet beoogd, zoals ook de ‘superieure samenhang’ waarvan een wat heetgebakerde flaptekstschrijver rept in het middelmatige boek van Warn de Moor ver is te zoeken.

G.F.H. Raat

wam de moor, Een Hollands orakel. Over Maarten 't Hart, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1994, 272 p.