Ons Erfdeel. Jaargang 38

[p. 483]

Chris Dercon
Een bevlogen kunst-manager het Museum Boymans-van Beuningen

Paul Depondt
werd geboren in 1953 in Roeselare. Studeerde Plastische kunsten en journalistiek. Is redacteur beeldende kunsten bij ‘de Volkskrant’. Publiceerde verscheidene essays, gebundeld in ‘De droom van Bonaparte’ en ‘Open Cahier’.
Adres: Korenmarkt 25, B-9000 Gent

‘Een curator is geen star’, zegt Chris Dercon, de nieuwe jonge en gedreven directeur van het Rotterdamse Museum Boymans-van Beuningen. ‘Hij is een manager die de dingen mogelijk maakt.’ De Belg Dercon is nu nog directeur van het gerenommeerde kunstinstituut Witte de With in Rotterdam. In 1996 treedt hij aan aIs directeur van het Museum Boymans-van Beuningen. Dercon is de ‘bevlogen coryfee’ die de Rotterdamse burgemeester Peper voor ogen stond toen hij op zoek ging naar een opvolger voor Wim Crouwel, Dercons voorganger die eind 1993 met pensioen ging.

Crouwel is een vormgever, afkomstig van Total Design. Ooit is hij ‘hogepriester van Stijl’ genoemd, iemand die waarschijnlijk zelfs zijn plakjes kaas keurig in volmaakt geometrische vormen op zijn boterham legde. In Nederland is hij de pleitbezorger van het functionalisme, van logica, precisie en transparantie.

Hij houdt niet van graffiti en ‘stoepgroente’, niet van bizar design of grillige architectuur, maar ook niet van ‘gezellige rommeligheid’. Duistere interieurs met knusse fauteuils en veel planten zijn oogvervuiling; het is allemaal Nieuwe Kneuterigheid, ‘doe-het-zelf-vormgeving’. De stijl-Crouwel maakt het orde-principe zichtbaar.

De afgelopen jaren heeft hij ook het Museum Boymans-van Beuningen op die manier willen vormgeven. Crouwel heeft zich de laatste jaren veel met ‘managerial’ taken ingelaten. Hij heeft het museum grotendeels gereorganiseerd. Er is geen educatieve dienst meer maar een communicatie-afdeling die op allerlei manieren mensen met het museum in contact brengt.

Crouwel maakte zich zorgen over de lichte terugloop van bezoekers. Volgens hem heeft het museumbezoek zijn piek bereikt; misschien hebben we zelfs met ‘museumvermoeidheid’ te maken. ‘We leven in een zap-cultuur, of je dat nu wil of niet’, zei Crouwel. Een museum is in zijn ogen een ten-

[p. 484]

toonstellingsmachinerie. Daarom ook maken alle afdelingen in het Boymans de ene na de andere expositie.

De nieuwe directeur Dercon heeft daarover andere opvattingen. Het museum moet minder een rollend tapijt zijn van allerlei tentoonstellingen. Hij verwerpt de ‘zap-cultuur’" van Crouwel. Dercon wil dat er meer samenhang is tussen de tentoonstellingen, als een soort verhaal.

In Witte de With, waar hij nu nog directeur is, is het team vooral geïnteresseerd in een programma in retrospectief, de reis naar achteruit, ‘le voyage au temps perdu’. Dat kun je volgens Dercon echter alleen maar ‘uit vandaag doen’. Hij volgt daarin Georges Didi-Huberman, die in zijn boek Devant l'image zegt ‘dat je Donatello niet kunt begrijpen zonder eerst Robert Morris te bestuderen’. Je kunt Fra Angelico niet begrijpen zonder Jackson Pollock. ‘Het is normaliter zo dat wij, die in hedendaagse kunst zijn geïnteresseerd, geacht worden alles te weten over Donatello, maar zij die Donatello bestuderen, hoeven niet te weten wie Morris is’. Het verleden kun je zonder het heden niet begrijpen. Je moet, meent Dercon, een visie hebben. ‘Ik heb die visie’, zei hij in een interview met de Volkskrant, ‘het geloof dat de dingen met elkaar te maken hebben, dat er een lijn in zit’. Dat wil hij in het Boymans tonen.

Dercon is in Lier geboren. Hij is 37. Kunstgeschiedenis studeerde hij in Leiden, met als bijvakken filmtheorie en theaterwetenschappen. Zelf zegt hij ‘geen connaisseur van kunst te zijn’, maar eerder een kunstmanager. Dercon doceerde aan de Brusselse kunsthogeschool Sint-Lucas en werkte met Stefaan Decostere en Jef Cornelis voor de Vlaamse televisie. Hij was artistiek directeur van het Newyorkse Institute of Contemporary Art PS 1 en The Clocktower Gallery in New York. Sinds 1990 is hij directeur van het beeldende kunstcentrum Witte de With en doceert hij aan de Amsterdamse kunstopleiding Ateliers.

De nieuwe directeur is een retorisch talent. Hij spreekt als een waterval, in volzinnen met veel verwij zingen naar Georges Bataille, Gilles Deleuze, de filmcriticus Serge Daney of de cineast Jean-Luc Godard. Dercon is geïnteresseerd in wat Umberto Eco ooit ‘de semiologie achter een gauloise’ heeft genoemd: het discours. Volgens hem gaat het bij veel museumdirecteuren of expositiemakers vooral om het historische gebouw, of om het spektakel. De plek is vaak belangrijker dan wat er getoond wordt, het gebouw belangrijker dan het programma. Wat ontbreekt, is de discussie. Dercon wil meer discours.

Dat heeft hij afgelopen jaren in Witte de With getoond. Bij elke tentoonstelling organiseerde hij ook een gesprek. ‘In Nederland kent het discours geen traditie’, zei Dercon bij de opening van het Witte de With. ‘Het werd in Nederland vervangen door het coIumnisme. België heeft het wel, maar er zijn in België dan ook geen columnisten’.

[p. 485]

Museum Boymans-van Beuningen in Rotterdam - Foto Jannes Linders.

Over zichzelf praat hij zelden of nooit. Dercon is geen Rotterdamse Henk van Os, de populaire directeur van het Amsterdamse Rijksmuseum die regelmatig op televisie komt, en hij is ook geen Jan Hoet, ‘die in Gent vrolijk als een orang-oetang op zijn borst roffelt’. Op vragen naar zijn biografie, reageert hij afwijzend. Hij is op dat terrein terughoudend. Met een gestage stroom van eenmans- en groepstentoonstellingen heeft hij afgelopen jaren, als een goed organisator en manager, de discussie over beeldende kunst in Nederland maar ook internationaal aangezwengeld.

Dercon beschouwt zichzelf als ‘een museale hoofdredacteur’, iemand die alle afdelingen van het Boymans zal regissereren. Het Rotterdamse museum is het enige in Nederland dat de kunstgeschiedenis vanaf de middeleeuwen tot nu overziet, en behalve beeldende kunst ook kunstnijverheid en design verzamelt. Dercon wil een team. Toen hij benoemd werd, opperden sommigen de vrees dat hij uitsluitend aandacht heeft voor eigentijdse kunst en dat hij daardoor de collecties ‘oude kunst’, ‘design’ en ‘kunstnijverheid’ weleens zou kunnen verwaarlozen. Dercon echter heeft laten zien dat zijn belangstelling veel ruimer is. Hij zegt dan ook ‘niet als een vedette’ te willen optreden, een

[p. 486]

populaire tentoonstellingsmaker zoals Rudi Fuchs of Hoet, maar eerder als een inspirerend directeur die samenhang nastreeft.

Dercon werkte in New York. Na verloop van tijd wilde hij daar weg. In PS 1 maakte hij tentoonstellingen van Europese kunstenaars. Hij leefde er temidden van de ‘kunst-boom’, de explosieve kunstmarkt van de jaren tachtig. Er was volgens hem in New York geen enkele manier meer om op een interessante manier exposities te maken. Alles heeft er te maken met ‘cashflow’, met kunsthandel.

In 1990 opende Witte de With in Rotterdam, een nieuw centrum voor beeldende kunst. Dercon werd directeur. In ‘het instituut’ ligt het accent niet op het vertonen maar op het tonen en het nadenken daarover. Dercon heeft het zich afgelopen jaren niet gemakkelijk gemaakt. Witte de With opende met een groots ‘kunst-liquidatieproject’ van zijn landgenoot Guillaume Bijl, die de expositiezalen veranderde in een shopping hall.

Dercon beschouwt het kunstcentrum als ‘een homeopathisch vaccin’ voor andere expositiemakers. Witte de With geeft sinds een jaar geen expositiecatalogi meer uit maar werkcahiers, tijdschriften waarin debatten over kunst worden gevoerd. Het centrum is een leerschool in kijken. Dercon noemt dat ‘kunsteducatie’, geen betutteling maar een soort prikkelende opvoeding in het formuleren van eigen standpunten. De kunstwereld, zegt Dercon, moet de massamedia of de markt niet navolgen. Ze moet juist een tegengif bieden. Hij volgt geen modes of trends. Dercon is spraakmakend omdat hij voordurend alles weer op losse schroeven zet.

Hij heeft vaak gewezen op de manier waarop kunstwerken worden getoond, op het tentoonstellingseffect. Een expositie is volgens hem meer en meer een ononderbroken collage. ‘De bezoeker interesseert zich meestal niet meer voor een of meer werken in het bijzonder, maar voor de ordening of de vaak door het toeval geregelde opstelling ervan’, schreef hij in 1987. Bij Witte de With liet hij zien dat het vooral gaat om het programma, en minder om het spektakel, het museumgebouw of zelfs de maker van de tentoonstelling.

Dercon was commissaris van het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië van 1995. Nederland presenteerde er werk van Marlene Dumas, Maria Roosen en Marijke van Warmerdam. Dercon koos voor een groepstentoonstelling. In Witte de With heeft hij meermalen laten zien hoe zo'n expositie werkt: je legt verbanden, in een oogwenk merk je hoe soms zeer van elkaar verschillende kunstwerken zich tijdelijk met elkaar verbinden en je kijkt ook kritischer. Bovendien koos hij voor vrouwen - dat was sinds 1954 niet meer gebeurd. ‘De beelden van veel vrouwelijke kunstenaars zijn onbeschaamd lyrisch’, verantwoordt Dercon zijn keuze, ‘maar tegelijkertijd voor altijd gekwetst en ontevreden, en daarom zo gehecht aan het leven, zo gebonden aan het geweld en aangepast aan het moderne leven. Daarenboven dagen deze kunstenaars masculine esthetische conventies uit’.

[p. 487]

In Parijs, waar hij een tijd lang doceerde, maakt Dercon ter gelegenheid van de twintigste verjaardag van Beaubourg met enkele mede-curatoren een expositie over ‘kunst en politiek’. De nieuwe directeur van het Boymans is nooit bang geweest om in het diepe te springen. Hij noemt zichzelf ‘een naïeve idealist’ die nog in de kracht van beelden gelooft. Wie met hem praat komt in een kringloop van flarden tekst, gelardeerd met statements van vooral Franse filosofen, steeds weer uit op dat magische woord ‘image’, het beeld. Hij heeft van de door hem zeer bewonderde cineast Jean-Luc Godard geleerd dat je vandaag door middel van tekst beeld moet kunnen uitvinden. Jonge mensen moet volgens Dercon geleerd worden dat ze recht hebben op oordelen en dat er gezegd kan worden ‘ook ik vind dat beeld goed, of ook ik vind dat slecht’ en waarom.

Wat hij in het Boymans gaat doen, kan hij nog niet zeggen. Dat is nog te vroeg. Dercon moet in het museum nog met de adjunct-directeur en de conservatoren praten. Bij zijn benoeming eiste Dercon het recht op veel minder publiek te trekken. De status van het publiek is in zijn ogen overschat. Er zijn in Nederland maar weinig mensen die durven zeggen: wantrouw het publiek. Daarin verschilt hij van zijn voorganger Crouwel.

Het enige dat hij vooralsnog heeft voorgesteld is een tentoonstelling van gastconservator Hans Haacke. Dercon heeft de kunstenaar aangeboden uit te gaan van de bekende ballerina van Edgar Degas, naast andere versies met weer andere rokjes. In elk geval is voor Dercon, die in Witte de With geen collectie had, de verzameling van het Boymans het uitgangspunt voor zijn programmatie.

Het is nog een open vraag hoe de nieuwe directeur zal gaan verzamelen. Het Boy mans heeft een ruim aankoopbudget. Dercon heeft daarin geen ervaring. In Witte de With maakte hij tentoonstellingen en organiseerde hij gesprekken, maar in het Boymans is de zorg om de collectie een van zijn belangrijkste taken. Het Boymans is geen centrum voor beeldende kunst, maar een museum met veel gezichten, niet alleen het nerveuze gezicht van de moderne kunst.

Rotterdam heeft een groot museumpark: het Boymans, Witte de With, de Kunsthal, het foto-archief en het architectuurinstituut. Dercon wil meer samenwerking tussen die instituten. De Kunsthal - het meest ‘onduidelijke’ instituut - zou een forum kunnen zijn, een ‘public space’, maar dan moeten er volgens de nieuwe Boymans-directeur meer risico's genomen worden, niet van financiële, maar van ethische en esthetische aard. Daar moet het publiek kunnen rondlopen als in een park.

Witte de With, waar hij vertrekt, zal ‘een produktiebureau’ worden om mensen het oordelen aan te leren. Het moet volgens Dercon een bureau voor discours zijn. In Rotterdam is er in het ‘museumpark’ een conglomeraat van

[p. 488]

mogelijkheden en dat wil de nieuwe directeur, nu vanuit het Museum Boymans-van Beuningen, bevorderen en orchestreren.

Met Dercon ‘verjongt’ zich het Nederlandse museumbeleid. Sinds enige tijd klagen critici over het gebrek aan durf in de musea. De Rotterdamse burgemeester Peper, die een eerdere benoeming van ambtenaar Stevijn van Heusden als directeur van het museum verhinderde, wilde een jonge en bevlogen kunst-manager op de directeurstoel, iemand die past bij de grootstedelijke Schwung van Rotterdam.

Peper kreeg wat hij wilde.