Ons Erfdeel. Jaargang 37

Theater

Theaterfestival tussen verouderd en vernieuwend

Voor de achtste keer werd in de periode augustus-september in Den Haag en Antwerpen het Theaterfestival georganiseerd, een modern landjuweel dat een beeld wil geven van de artistieke ontwikkeling van het toneel in Nederland en Vlaanderen, en dat aldus de culturele integratie van Noord en Zuid wil bevorderen.

Ofschoon klassiekers van Shakespeare en Ibsen tot de uitverkoren produkties behoorden, lijkt - ook nu weer - de keuze niet in de eerste plaats gevallen op de voor de grote zaal bedoelde repertoirevoorstellingen. Voorzitter Paul Binnerts zegt in het juryrapport, dat de keuze van de jury nu eenmaal niet is bepaald door het genre dat de grootste populariteit geniet, maar door het enig relevante criterium: kwaliteit. En kwaliteit op zijn beurt, zo leest men tussen de regels van het rapport door, wordt bepaald door de mate waarin voorstellingen grens-verleggend of op zijn minst vernieuwend zijn.

Met de jury gingen wij op zoek naar die vernieuwing in een selectie van drie produkties die, naar we mochten aannemen, een grote mate van diversiteit vertoonden.

Toneelgroep Hollandia uit Zaandam geniet een zekere reputatie in het vinden van verrassende locaties. Büchners Leonce en Lena werd in Den Haag opgevoerd in het schildersatelier van het Nationale Toneel. Meteen bij binnenkomst is er de geur van verf en terpentijn: de vorm van het drama is er in wording, en dat harmonieert mooi met het transparante toneelbeeld dat de opvoering kenmerkt. Langs een lange wand staat de tribune, dicht aangeschoven tegen een hoog en smal plankier waarop zich de handeling grotendeels afspeelt. Tussen de tribune en het met aarde en dierenkadavers gestoffeerde podium gaapt een zompige afgrond - de plaats voor het lagere volk.

[p. 765]

Leonce en Lena is een sprookje tussen aanhalingstekens. Het verhaal van de prins en de prinses die een gedwongen huwelijk ontvluchten en elkaar juist dán toevallig in de armen lopen, vormt de plot. Maar aan dit romantische gegeven verleent Büchner een boosaardige draai, en Simons heeft op zijn beurt goed begrepen welke kant het op moet. De voor het blijspel noodzakelijk geachte ingrediënten tempo en timing worden door hem genegeerd en met zijn spelers kiest hij voor een provocerende, soms irritante traagheid. In de opgeroepen wijdlopigheid, die overigens wonderwel past bij de lethargische sfeer aan het hof van koning Peter, ontstaat de gewenste afstand tot de tekst. En juist daardoor krijgt het satirische element volop ruimte. Kennelijk wil Simons bestaande conventies verlaten en een vorm verkennen die niet voor de hand ligt: dat maakt de voorstelling bijzonder en ja, in zekere mate vernieuwend.

Joko van de Blauwe Maandag Compagnie uit Gent, geregisseerd door Luk Perceval, is gebaseerd op het boek en het toneelstuk Joko viert zijn verjaardag van Roland Topor. De Blauwe Maandag Compagnie probeert Topors absurdisme uit de jaren zestig nieuw leven in te blazen. Daar slaagt het gezelschap maar ten dele in. Er wordt met water gekliederd, geschreeuwd en met stoelen gegooid dat het een lust is. Niet wij moeten worden bevrijd van onze absurd burgerlijke vooroordelen, maar de acteurs van hun remmingen.

Joko is een aaneenschakeling van droombeelden, fantasieën en nachtmerries. Een groot aantal is sterk erotisch, een paar zijn enigszins gewelddadig. Een lijn is hoogstens te ontdekken in de regelmatige terugkeer van bepaalde karakters of beelden. De voorstelling levert een aantal grappige momenten op maar het geheel is onbevredigend. Het mist continuïteit,

Paul Luppens als Valeiro (links) en Jeroen Willems als Leonce (rechts) in ‘Leonce en Lena door Theatergroep Hollandia - foto Ban van Duin.

controle en stijl. In zijn aanpak reist de Blauwe Maandag Compagnie terug in de tijd; door de uitbundige en ongecontroleerde speelstijl zou de voorstelling begin jaren zeventig zeker als experimenteel zijn beschouwd.

Indrukwekkend was Een vijand van het volk van het Theater van het Oosten, geregisseerd door Laurens Spoor. Zeker, Ibsens oorspronkelijke toneelstuk is op zichzelf al meeslepend; misschien ook heeft bewerker Arthur Miller het stuk verhevigd door het te ontdoen van al zijn negentiende-eeuwse omslachtigheid; de zeer gestileerde speelstijl van het Theater van het Oosten versterkt in ieder geval de beklemming van een kleinsteeds milieu-politiek en sociaal-maatschappelijk drama.

Ibsen geeft in Een vijand van het volk glashelder een serie mogelijke beweegredenen van een redelijk gevestigde dokter in een provinciestad om zich tegen de gevestigde orde en de massa te keren: de dokter is tegendraads, intel-

[p. 766]

lectueel, principieel, origineel, anti-autoritair, eigenzinnig of egocentrisch. Wat maakt de dokter een ‘vijand van het volk’?

De overdreven speelstijl voorkomt dat Een vijand, van het volk bij de beantwoording van die vraag verwordt tot een klassiek psychologisch drama of een heldenepos; de voorstelling roept hoogstens herinneringen op aan politiek theater. De dokter is bijna even irritant als zijn broer en mist zeker enige realiteitszin. De ontwaarding van alle karakters in het stuk gaat zover dat we bijna zouden vergeten dat het de gemeenschap is die het gezin van de dokter te gronde richt en niet de dokter zelf, als hij voor zijn principes kiest en niet voor zijn gezin.

Een vijand van het volk van het Theater van het Oosten is modern, omdat niet één van de karakters volledig op onze sympathie kan rekenen. Natuurlijk heeft de dokter gelijk, maar de andere karakters in het stuk maken erg goed duidelijk dat er een betere manier moet zijn om je gelijk te halen dan die van de dokter. Op de vraag wie er gelijk heeft, is geen antwoord te geven. De toeschouwer blijft in vertwijfeling achter.

Jos Nijhof en Paul van der Plank