Ons Erfdeel. Jaargang 37

Twee keer vaderloos

Toen van Boudewijn Büch na zijn mislukte debuut De Blauwe Salon (1981) de autobiografisch getinte roman De kleine blonde dood (1985) verscheen - onlangs succesvol verfilmd -, leek hij een belofte voor de toekomst. Het boek was allerminst perfect en er werden genoeg steekhoudende bedenkingen naar voren gebracht, maar er leek toch voldoende talent aanwezig te zijn om met meer dan gewone belangstelling naar zijn volgende romans uit te zien.

Die stelden echter behoorlijk teleur. Het dolhuis (1987) en De rekening (1989) bouwden weliswaar thematisch voort op De kleine blonde dood, waren redelijk amusante verhalen, maar literair gezien stonden ze op een laag peil. De kritiek pakte Büch hard aan en dat griefde hem diep. Hij besloot voorlopig geen literair werk meer uit te brengen en richtte zich meer op non-fictie: essays over popmuzikanten, reisverhalen, voornamelijk over allerlei meer of minder obscure eilanden en veel, heel veel columns in alle mogelijke publieksbladen; overal kwam en kom je Büch tegen.

Vier jaar na De rekening, waarschijnlijk niet toevallig op het moment dat er lovende woorden over de verfilming van zijn tweede roman worden geschreven, ligt er dan toch een nieuw boek, Het bedrog, dat vrij nauw aansluit bij zijn trilogie over vader en zoon.

Deze roman beschrijft het verloop van een langdurige vriendschap tussen Sander Geelkamp en de ik-figuur Olof Bergman. Die vriendschap is voor een deel gestoeld op de behoefte van Olof aan een vader-figuur. Als hij met Sander vriend wordt, zijn Olofs ouders gescheiden en mag hij zijn vader niet meer bezoeken. De parallel tussen Sander en Olofs vader wordt gedurende het hele verhaal benadrukt en uitgewerkt in allerlei overeenkomstige eigenschappen.

Het perspectief ligt na de handeling: Olof kijkt als gearriveerde veertiger terug op het ontstaan, het verloop en het einde van de vriendschap. Centraal daarin staat het woord ‘bedrog’. Sanders leven bestaat uit niets anders dan bedriegen en liegen. Eerst denkt Olof dat dit uitsluitend geldt voor Sanders verhoudingen met vrouwen - hij heeft vele vriendinnen tegelijkertijd en duikt daarnaast nog met allerlei ‘loslopende’ vrouwen het bed in -, maar langzamerhand komt Olof erachter dat ook hij door Sander bedrogen is. Als dat besef tot hem doordringt, realiseert hij zich dat hij voor de tweede keer een vader kwijtraakt: ‘Ten slotte alleen’ is dan ook de logische eindzin van de roman.

Na de teleurstellende vervolgromans op De kleine blonde dood had menigeen gehoopt dat Büch zich met dit nieuwe boek zou revancheren op zichzelf en op de literaire critici. Dat is helaas niet het geval.

Het bedrog is stilistisch zo vlak en saai als het Hollandse polderlandschap in de herfst.

[p. 759]

Boudewijn Büch (^o1948)

De personen komen nooit tot leven en hun belevenissen boeien geen moment. De oeverloze herhalingen over Sanders erotische avonturen hingen me op den duur verschrikkelijk de keel uit. Sanders rol als plaatsvervangende vader en de overeenkomsten tussen die figuren krijgen nergens overtuigingskracht.

De delen van het verhaal over de vaderfiguur zijn herhalingen van een andere soort: we kennen de man uit eerdere boeken, maar wie verwacht dat er aan deze ondertussen haast mythische figuur iets wezenlijks wordt toegevoegd, komt bedrogen uit. De achterkanttekst die spreekt van een geheim uit de vorige romans dat hier eindelijk ontraadseld wordt, is dan ook pure - en in zekere zin bedrieglijke (!) - reclamepraat.

Büch babbelt en zwetst in de roman maar door zonder dat hij enige serieuze poging doet om spanningsbogen aan te brengen. Een motief als Sanders afnemende gezichtsvermogen lijkt even een belangrijke rol te spelen, maar komt na een paar aanduidingen in de rest van het verhaal helemaal niet meer voor! Af en toe is er een aanzet tot beeldend taalgebruik (‘Op de grens van het landschap waar mijn vader méér dan mijn vader was geworden’), maar na enkele zinnen zakt dit weer in tot het spreektaal- en kletspraatniveau dat Büchs columns in de Nieuwe Revue kenmerkt. Doordat het panoramische perspectief slecht gehanteerd wordt, lezen we steeds óver de personen, in plaats van dat er getóónd wordt hoe ze worstelen met hun problemen: de afstand blijft hierdoor te groot om als lezer werkelijk te kunnen meeleven. Psychologisch krijgt het verhaal geen enkele diepte en het mist elke overtuiging.

Aardige anekdotes die deze gebreken zouden kunnen verdoezelen en het verhaal tenminste nog enigszins genietbaar hadden kunnen maken, zoals in Het dolhuis of De rekening, ontbreken hier. De vertelde gebeurtenissen zijn bovendien uiterst ongeloofwaardig en Büch slaagt er in de verste verte niet in ze ook maar enigszins aannemelijk te maken.

De manier van vertellen is onbeholpen als van een beginneling: vluchtig, oppervlakkig en krachteloos. Het lijkt alsof het boek in grote haast geschreven is. De slordigheid in stilistisch en structureel opzicht druipt in ieder geval van elke pagina af. Het is werkelijk onbegrijpelijk dat Büch zo'n armoedig boek bij zijn uitgever heeft durven inleveren. Met deze roman heeft Büch voorgoed afscheid genomen van de literatuur.

Ruud A.J. Kraaijeveld

boudewijn büch, Het bedrog, Atlas, Amsterdam / Antwerpen, 1993, 179 p.