Ons Erfdeel. Jaargang 37

Podium tussen 1945 en 1948

In 1989 promoveerde Piet Calis op Het ondergronds verwachten, een onderzoek naar een groot aantal literaire tijdschriften die tijdens de Duitse bezetting van Nederland clandestien waren verschenen. Met enig gevoel voor understatement - zijn in druk verschenen studie telde maar liefst 570 pagina's - merkte Calis in een ‘woord vooraf’ op, dat hij eigenlijk een heel ander boek had willen schrijven; hem stond een beschrijving van de literaire ontwikkeling direct na mei 1945 voor ogen. Wat hij als inleidend hoofdstuk had gedacht, dijde al gauw uit tot een complete studie. Kort geleden verscheen dan het boek dat Calis aanvankelijk voor ogen heeft gestaan: Speeltuin van de titaantjes. Schrijvers en tijdschriften tussen 1945 en 1948. Het boek behandelt vooral de korte geschiedenis van de tijdschriften Proloog en Columbus en die van de eerste naoorlogse jaren van Podium, dat de geschiedenis zou ingaan als het blad dat richting heeft gegeven aan de literaire vernieuwing rond 1950.

Speeltuin van de titaantjes beschrijft hoe direct na de beëindiging van de Duitse bezetting van Nederland initiatieven werden ontplooid

Piet Calis (^o1936).

om de schrijvers die aan een aantal ondergrondse tijdschriften hadden meegewerkt, met elkaar in contact te brengen om zo tot de uitgave van een gemeenschappelijk tijdschrift te komen. De militante Forumadepten van het Friese Podium en de jonge schrijvers die tijdens de oorlog hadden meegewerkt aan de clandestiene bladen Parade der Profeten, Zaans Groen en Maecenas, bleken uiteindelijk verschillende opvattingen te hebben over de richting die dat tijdschrift zou moeten volgen. De Podiumgroep voelde weinig voor de te ‘esthetische’ instelling van de westerlingen en omgekeerd bestond er de nodige reserve tegenover het ‘engagement’ van Fokke Sierksma en de zijnen. Voorlopig liepen de wegen uiteen. De fusiebesprekingen leidden tot de stichting van Columbus, ‘Literair en cultureel maandblad voor jongeren’; oktober 1946 verscheen het eerste nummer. Podium vond een eigen uitgever en kreeg in de tweede en derde jaargang een steeds minder Fries karakter, mede doordat Gerrit Borgers tot de redactie was toegetreden. Minder uit ideologische motieven dan wel gedwongen door zakelijke omstandigheden bleef de redactie met uitgevers en al of niet officiële vertegenwoordigers van andere tijdschriften fusiebesprekingen voeren. Calis, die niet alleen inzage heeft gehad in briefwisselingen, dagboeken en andere documenten, maar zelf ook met talloze betrokkenen heeft gesproken en gecorrespondeerd, geeft niet alleen een gedetailleerd, maar ook zeer levend beeld van alle machinaties, die zich daarbij voordeden. Vooral de beschrijving van de ontwikkelingen in het zogenaamde ‘Podium Building’, een onbewoonbaar verklaarde woning in Amsterdam, waar zich de Friese redacteur Anne Wad-

[p. 751]

man en Gerrit Borgers hadden gevestigd, heeft Calis kennelijk met veel genoegen beschreven.

Nadat Columbus een tweede jaargang had volgemaakt, fuseerde het met Podium en verloor daarmee zijn naam; het ‘nieuwe’ tijdschrift ging verschijnen bij de uitgever van Proloog, dat daarmee van het toneel verdween.

Voor wie zich wel eens heeft verdiept in oude jaargangen van Het Woord, Columbus, Criterium en Podium, is het verwonderlijk dat juist dit laatste blad het boegbeeld van de literaire vernieuwing rond 1950 is geworden. Terecht schrijft Calis dat Podium aanvankelijk met enige overdrijving doet ‘denken aan het orgaan van een of andere strenge, dogmatische sekte, zich vooral richtend op het evangelie van Menno ter Braak’. Pas nadat de Columbusman Paul Rodenko in de redactie was opgenomen, veranderde het karakter van het tijdschrift. Calis maakt duidelijk dat dit niet zonder slag of stoot gebeurde. Zo kreeg bijvoorbeeld Rodenko het niet voor elkaar een verhaal van W.F. Hermans afgedrukt te krijgen. Borgers - die toch dikwijls gezien wordt als de meest vooruitstrevende figuur in de ‘oude’ redactie - vroeg zich in een brief aan Sierksma af, of Rodenko ‘goddome van een generatie nà ons’ zou zijn. Was hij wel een echte ‘Podium-man’?

In Speeltuin der titaantjes is zoveel documentair materiaal ondergebracht, dat een schrijver wel van goeden huize moet komen, wil hij zijn lezer er niet in laten verdrinken. Dat Calis daar weinig aanleiding toe geeft, pleit voor zijn stijl en compositievermogen. Zijn studie, die het karakter heeft van een ‘biografie van Podium’, is een vervolg op Het ondergronds verwachten, maar laat zich ook uitstekend los daarvan lezen.

Han Foppe

piet calis, Speeltuin van de titaantjes. Schrijvers en tijdschriften tussen 1945 en 1948, Meulenhoff, Amsterdam, 1993, 420 p.