Ons Erfdeel. Jaargang 37

Vroman en het bloed

Leo Vroman, die volgend jaar tachtig wordt, is een van de oorspronkelijkste Nederlandse dichters uit de generatie der vóór-Vijftigers. Zowel in zijn poëzie als in zijn proza heeft hij altijd veel autobiografisch materiaal verwerkt. Dat is, voor wie dat werk kent, niet zo vreemd. Want Vroman die weerzin koestert tegen de benaming ‘dichter’, omdat dit werk niets met een beroep te maken heeft, behoort tot degenen voor wie schrijven een merkwaardige, enigszins maniakale behoefte is door te dringen in het raadselachtige van het eigen bestaan. Je kunt daarom niet zeggen dat al zijn gedichten ‘mooi’ zijn, in de zin van ‘een object van schoonheid’. Dat zij toch vaak dat effect hebben (óók een ‘Vromaneffect’!), is eerder een consequentie van de manier waarop zij erin slagen iets van dat raadselachtige te ontsluieren of ervaarbaar te maken. Maar dat geldt misschien in laatste instantie voor alles wat wij mooi vinden en is het begrip ‘artistieke schoonheid’ een oneigenlijke term of alleen maar een soort specificatie.

Hoe het zij, dat de interactie van het persoonlijke en het schrijven zich bij Vroman ook manifesteert als het zijn beroep betreft, biologie, ligt voor de hand. Dat was al bij herhaling het geval, maar zelden zo bewust als in zijn nieuwe boek Warm, Rood, Nat & Lief. Het is een beetje vreemd dat het bij zijn gewone uitgever werd afgewezen, omdat het ‘te wetenschappelijk’ werd gevonden. Dat is misschien niet helemaal onjuist, maar het is er niet minder een echt Vroman-boek om, van begin tot eind een werk zoals hij alleen het schrijven kan, van de eerste tot de laatste letter gevuld met Vroman. Alleen ligt ditmaal een sterke

[p. 743]

nadruk op een aspect van zijn bestaan dat nooit zo expliciet aan de orde kwam, hoezeer het ook zijn biologenbestaan beheerste, namelijk zijn specialisatie, de absorptie van bloedeiwitten aan bepaalde oppervlakken, de ‘kleverigheid’ van bloedplaatjes, een factor van groot belang voor bijvoorbeeld de mogelijkheid van transplantaties.

Vroman vertelt uitvoerig over zijn onderzoekingen op een onbevangen, eenvoudige toon, die de ingewikkeldheid van de problemen en de laboratoriumexperimenten van zijn onderzoek stellig verheldert, al wordt het voor niet-biologen, vrees ik, niet zo doorzichtig als zij zouden wensen. Ik denk dat een algemeen ontwikkeld lezer dat ook niet verwacht, al heeft het boek natuurlijk een meerwaarde voor wie in staat is hem op dit terrein wat verder te volgen. Tot die lezers behoor ik helaas niet, maar als je in Vroman geïnteresseerd bent, lees je ondanks die handicap door, want Warm, Rood, Nat & Lief is een autobiografie, waarin deze activiteit geïntegreerd is in veel meer: geschiedenis, levenservaringen, zijn vrouw Tineke, hun huwelijk, hun kinderen enzovoorts.

Biografisch bijzonder interessant zijn de bladzijden over het uitbreken van de oorlog, zijn vertrek naar Engeland, vervolgens naar Zuid-Afrika, waar hij kennismaakte met Greshoff, daarna zijn verdere reis naar het vroegere Nederlands-Indië, waar hij nog juist zijn doctoraal biologie kan halen vóór de inval van de Japanners en zijn Japanse gevangenschap. Tenslotte zijn voorgenomen terugreis naar Nederland via New York, waar het lot hem vasthoudt en hij zich vestigde om nooit meer - althans niet als ingezetene - naar Nederland terug te keren, - ‘liever heimwee dan Holland’.

Het is waar dat veel van dit alles al eerder in zijn werk aan bod was gekomen, maar in deze samenhang en met deze nieuwe invalshoek, krijgt het toch een andere en eigenaardige dimensie. De betekenis daarvan suggereert hij ergens zelf in de typerende opmerking: ‘Ik heb over die periode (het verblijf in Indonesië en in Japanse kampen) een uitgebreid dagboek in steno (systeem Groote of zo) maar gebruik liever mijn geheugen, ik schrijf tenslotte over mijn herinneringen en niet over de waarheid’. Bovendien illustreert hij het boek met aardige tekeningen en schetsen, vaak ook snelle en

Tekening van Leo Vroman uit ‘Warm, Rood, Nat & Lief’.

onbeholpen grafische toelichtingen bij zijn proefnemingen en zijn instrumentarium; maar eveneens met verzen en terloopse opmerkingen die er een allure van losheid, vrijheid en onafhankelijkheid van denken aan geven, waardoor het volkomen karakteristiek blijft voor de schrijver.

Niet alleen begrijpt men dat twee-derde van dit boek aan zijn onderzoek gewijd is, maar wat hij in dat verband, dankzij die vrijheid en de originaliteit van zijn benadering te berde brengt, is om verschillende redenen belangwekkend. Het boek opent met de volgende strofe van een gedicht dat ‘Bloedingstijd’ heet:

Ik heb al vijf en veertig jaar
bloed beschreven, bloed bekeken,
bloed vergroot en vergeleken
en ik raak er nooit mee klaar.

Dat daarmee de omstandige ruimte verklaard is, die aan het bloed en aan de ontwikkelingsfasen van Vromans onderzoek in dit werk besteed zijn, lijkt voor de hand liggend. Maar wat er in dat perspectief uitziet als een carrière van een wetenschappelijk onderzoeker blijkt

[p. 744]

niet de loopbaan van een rustig universitair bestaan in de beveiligde mysterieuze en comfortabele ruimte van het laboratorium. Het is precies zo'n moeilijk en moeizaam te bevechten materieel bestaan als van de meeste stervelingen. Wetenschappelijk onderzoek is evenzeer afhankelijk van toeval, willekeur, gebrek aan belangstelling van anderen, mislukkingen, misverstanden, afgunst, als van kennis. Vroman verstaat de kunst om dat met limpiditeit en onnadrukkelijk te constateren en - misschien mede dankzij de filosofische onthechting van het dichterschap - met verwondering en vanzelfsprekendheid te registreren.

Hij vertelt hoe hij een baan vond als assistent van een patholoog die met een nieuw wetenschappelijk onderzoek aanving, op aanbeveling van zijn oom, dr. Snapper, in New York die voor zijn neef niet veel heil zag in een toekomst in de kunst, als tekenaar en dichter. Vanuit dat beginpunt raakte Vroman betrokken in een proces dat hem tot een erkend specialist maakte, die zelfs zijn naam verbonden mocht zien aan een bepaalde ontdekking op dit gebied, het ‘Vromaneffect’.

Maar de opzet van Warm, Rood, Nat & Lief - ook die titel maakt dat al voelbaar - is niet een verhandeling te zijn over een aspect van het thema bloed; die opzet is breder. In zijn slothoofdstuk schrijft de auteur: ‘Het leek mij leuk om je te laten zien hoe mijn eigen beetje (echt maar een beetje!) kennis groeide, terwijl ik groeide, en ook hoe een zogenaamde geleerde, van wie je zou verwachten dat hij een veilig inkomen had, van jaar tot jaar moest leven en telkens weer zijn gezin blootstellen aan totale onzekerheid, een soort van inkomen-met-een-kleine-horizon’.

Dat zien we inderdaad. Maar ook hoe snel de evolutie gaat, hoe primitief de geschiedenis van een onderzoek nu al weer lijkt, vergeleken bij wat erop volgt; en hoe, van eeuwigheid tot amen, het ene raadsel het andere voortbrengt. Het maakt Vromans levensverhaal niet tot een literair meesterwerk, maar wel tot een parabel die tot nadenken stemt.

Pierre H. Dubois

leo vroman, Warm, Rood, Nat & Lief, Contact, Amsterdam, 1994, 303 p.