Ons Erfdeel. Jaargang 37

Een leesbare Krol

Soms hoor je het nog wel eens: ‘Gerrit Krol? Onleesbaar, nodeloze moeilijkdoenerij.’ Jarenlang stond Krol bekend als de schrijver die zijn werk aanlengde met een forse scheut wiskunde; dat vergt nu eenmaal een andere leeshouding. Helaas bleef het besef dat Krols kwalitatief hoogwaardig oeuvre alle inspanning waarmaakt lang beperkt tot een klein groepje liefhebbers. Vanaf nu kan een groter publiek zich laten winnen voor Krols werk: z'n nieuwste roman Omhelzingen sluit geen lezer uit. Overigens is Krol al vanaf z'n roman Maurits en de feiten (1986) publieksvriendelijker gaan schrijven, met als voorlopig hoogtepunt de meesterlijke novelle Een ongenode gast (1988). Het knappe van Krol is dat die grotere toegankelijkheid niet tot een stilistische, inhoudelijke en thematische verschraling van zijn werk heeft geleid. Nog steeds is iedere, nieuwe ‘Krol’ een verrassing. En verrassend is Omhelzingen - op zijn zachtst gezegd.

In een ander periodiek typeerde ik deze roman als een superieur geschreven niemendalletje. Die formulering is wat gechargeerd, maar drukt wel de onevenwichtigheid van Omhelzingen uit. Het raam van de roman is namelijk erg nadrukkelijk en daarmee nogal faciel, waardoor de ermee samenhangende ideeën aan overtuigingskracht inboeten. Anderzijds zijn de zesenveertig losse verhalen in het boek, stuk voor stuk juweeltjes: een plezier om te (herlezen. Is dat erg, die onevenwichtigheid? Nee. Sterker dan bij veel andere auteurs mogelijk is, leent Krols werk zich ertoe om de lezer zich vooral de geslaagde scènes te laten herinneren. Linda's euforische zelfmoord uit Een ongenode gast bijvoorbeeld. Een losse greep uit Omhelzingen levert al de volgende onvergetelijke tafereeltjes op: Jezus' wandeling in Lelystad; de roerige begrafenis van een crimineel; het keurige

[p. 598]

Gerrit Krol (^o1934).

echtpaar en de telefoonhijger, een treinconducteur die zich als vleermuisachtige wraakgodin ontpopt; vieze woorden en Tannhäuser tijdens een akelig autoritje. Misschien heeft die scenische kracht wel met Krols onmiskenbare humor te maken, maar even belangrijk is natuurlijk dat de verhaalgebeurtenissen subliem verwoord zijn - lang niet zo stroef als in Krols essays nog wel eens het geval wil zijn. Weldadig is bovendien de stilistische achteloosheid die uit Omhelzingen spreekt, iets dat alleen een getalenteerd auteur (als Krol) zich kan veroorloven. Maar, zoals gezegd, is het jammer van zijn tour de force - het kader - om al die anekdotiek in het gelid te krijgen.

In de inleiding van Omhelzingen staat: ‘Het komt mij voor dat het mogelijk is de tijd om te buigen tot een cirkel - door allerlei gebeurtenissen te isoleren, apart te houden en daartussen vervolgens de juiste verbindingen te leggen, zoals je een krans kunt maken van stro. Zo heb ik, toen ik dit boek schreef, de ene strohalm met de andere verbonden. Voor de strohalmen heb ik mensen genomen en het geschiktste bindmiddel leek me de omhelzing - uit liefde of ten dode. Bij de eerste omhelzing begint de tijd te lopen, op een natuurlijke wijze, zoals dat gaat met een verhaal. Elke omhelzing voert tot de volgende. Maar aan het einde van het boek, op weg naar de laatste omhelzing, ziet u plotseling de eerste omhelzing op de rug. Alles gaat opnieuw gebeuren.’ Hiermee verklapt Krol eigenlijk z'n hele opzet al. Wat volgt is een vijftigtal omhelzingen ‘uit liefde of ten dode’. Soms moet je goed teruglezen om na te gaan of er wel een omhelzing plaatsvond, maar het klopt. Door de tijd een lus te laten maken en te eindigen met de eerste scène, illustreert Krol Nietzsches ‘eeuwige terugkeer van hetzelfde’, de gedachte van de eeuwige herhaling der dingen - kenmerkend voor het cyclisch tijdsbegrip. Omdat in de cyclische tijdsopvatting alles aan elkaar gelijk blijft, is de wereld verklaarbaar. Iedere manifestatie is dan slechts een spel van de almachtige godheid, van de man die hoog boven de wereld een appel schilt, zoals Krol Hem portretteert. Onderwijl is dat wel een heel rare wereld, waar bizarre gedaanteverwisselingen veelvuldig voorkomen, om maar te zwijgen van ronddarrende kabouters. Ook valt op dat misdaad bepaald niet loont; criminelen krijgen rigoureus hun trekken thuis, vinden beroerde levenseindes door eigen kogels en aandenderende bussen. ‘Een zaak van eenvoudige rechtvaardigheid’ wordt dat in Omhelzingen genoemd. Nèt goed, zal de auteur van Voor wie kwaad wil (1990), een bespiegeling over de doodstraf, wel gedacht hebben. Uiteindelijk is dat echter niet wat Omhelzingen zo fascinerend maakt. De verhalen mogen dan onderdeel zijn van Krols romanconstructie, zoals de roman zijn denkbeelden over het zo subjectief ervaarbare begrip ‘tijd’ moet schragen. Maar veel belangrijker is dat het meeslepend beschreven wedervaren van die ‘strohalmpjes’ déze lezer in ieder geval de tijd deed vergeten. En dat vermag alleen een góed boek.

Jeroen Vullings

gerrit krol, Omhelzingen, Querido, Amsterdam, 1993, 251 p.