Ons Erfdeel. Jaargang 37

Plejade

‘Een ietwat eigenzinnige poëzie-uitgave’, zo werd de bundel Plejade aangekondigd. Het is een eerste ‘literair-cultureel’ initiatief van v.z.w. Plek (letterwoord voor ‘Podium literatuur en kunsten’), gevestigd te Leuven.

Opmerkelijk mag het initiatief zeker genoemd worden, al was het maar omdat zeven Vlaamse dichters spontaan zijn ingegaan op de vraag om een gezamenlijke dichtbundel uit te geven; en hoewel hierdoor nog geen sprake is van een groep, laat staan van een gemeenschappelijk programma, is de keuze ook helemaal niet toevallig. Het gaat om Paul Claes met ‘Poppenspel’, Christine D'haen met ‘Zes lezingen over lezen’, Charles Ducal met ‘Bes’, Stefan Hertmans met ‘Francesco's paradox’, Erik Spinoy met ‘Visseminatie’, Dirk van Bastelaere met ‘Lynxtijd’ en Peter Verhelst met ‘Hart in het gras’.

De luxueus uitgevoerde bundel wordt ingeleid door Hugo Brems én door Geert van Istendael, die elk een andere, even toepasselijke verklaring geven voor de titel en hiermee ook een verband tussen de dichters aangeven. Brems wijst op het sterrenbeeld Plejaden (of Zevengesternte), dat zijn naam ontleent aan de zeven dochters van Atlas en Pleione. Ze werden door Zeus als sterren aan de hemel geplaatst om hen te beschermen tegen de wilde jager Orion. Brems knoopt hieraan de verklaring vast dat willekeur en mythe in het beeld samenkomen: ‘Willekeur omdat men verbindingslijnen gaat trekken tussen afzonderlijke sterren zonder dat er een objectief en noodzakelijk verband tussen bestaat’. Maar ook ‘een spel, inventie die conventie wordt’, waarvan de mythe dan een samenhangend verhaal maakt, een noodzaak. Het zijn dichters bij wie de aardse anekdotiek alleen als uitgangspunt dient, die de hemel bestormen en met de goden in het strijdperk treden met het medium dat hun eigen is: de taal.

Even rijk aan associaties is natuurlijk de verwijzing naar de Franse Pléiade, een groep renaissance-dichters die in de 16de eeuw een vernieuwing van de Westeuropese poëzie inluidden. De Vlaamse Plejade-dichters vertonen een vergelijkbare samenhang door hun positie tegenover de traditie. Zoals de renaissancedichters de Franse taal wilden verrijken en luister bijzetten om de literatuur van de Oudheid te evenaren en zelfs te overtreffen (hierbij de weg gewezen door het programmatische geschrift La défence et illustration de la langue française, 1549, van Du Bellay), zo ook gaat het hier om nadrukkelijk taalbewuste dichters, dichters die aan de vorm slijpen, die een sterk bewerkelijke poëzie schrijven - een soort poë-

[p. 597]

zie waarvan inleider Geert van Istendael overigens zegt niet te houden.

Het zijn, bij alle verschillen in leeftijd, stijl en thematiek, en met uitzondering misschien van Charles Ducal, vooral gelijkgestemde dichters omdat ze zich bewust manifesteren als erfgenamen van de Westerse traditie, waarmee ze een dialoog aangaan (ook letterlijk, via citaten). Het duidelijkst is dat dialogeren bij D'haen, Claes en Hertmans. Claes brengt tien gedichten die geïnspireerd zijn door beelden (van de Oudheid tot nu); Hertmans evoceert een mediterende Petrarca die zich op drieënveertigjarige leeftijd (de leeftijd van Hertmans nu) terugtrekt om zijn geliefde te bewenen die tien jaar eerder is gestorven; Christine D'haen perst vele eeuwen culturele bagage in enkele sterk compacte gedichten, met o.m. karakteristieke titels als ‘Intertextualiteit’ en ‘Filologie’. De poëzie van de jongste generatie - Spinoy, Van Bastelaere en Verhelst - heeft duidelijk een andere belangstellingssfeer; ze laat ook meer ruimte voor anekdotiek (Ducal is zelfs een ‘zuiver’ anekdotische dichter te noemen), maar toch is de constellatie als zodanig een belangrijke gebeurtenis. Het mag dan al om een ‘toevallige’ publikatie gaan, zonder gezamenlijk programma, de bundel toont aan hoe rijk en hoe divers de traditie van de zogenaamde postmodernisten wel is. Dat de voorstellingswereld van Peter Verhelst fundamenteel verschilt van die van Christine D'haen of van Claes en Hertmans doet niets wezenlijks af aan het feit dat hier dichters aan het woord zijn die niet in de eerste plaats of uitsluitend uitdrukking willen geven aan hun gevoelens of waarnemingen, maar in en door de verdichtende taal zelf betekenisinhouden proberen te vatten die ons telkens weer ontsnappen. Overigens is ook bij Verhelst, die hier harde en wrede fantasieën rond een mannenverslindende ‘femme fatale’ brengt, de traditie nooit weg te denken.

De enige poëzie die, zoals hierboven al even gesuggereerd, enigszins buiten de ‘groep’ valt, is de hard en zakelijk registrerende poëzie van Charles Ducal, die aanwezig is met enkele gedichten uit Moedertaal. Er zijn in deze laatste bundel echter, behalve de associaties met de allesdoordringende mistroostigheid en bitterheid van Willem Elsschot - bekend sinds Ducals debuut met Het huwelijk - ook echo's van Gilliams, Nijhoff en Achterberg te horen. Waarmee ik dus heb toegegeven dat Ducal toch zeer traditiebewust met taal werkt en met de trekken van een ‘klassiek’ dichter wel degelijk in deze bundel thuishoort.

Plejade is een boeiende, interessante en belangrijke uitgave.

Anne Marie Musschoot

Plejade. Zeven Vlaamse dichters, Plek v.z.w., Leuven, p.a. Stationsstraat 67, 3110 Rotselaar, 1993, 157 p.