Ons Erfdeel. Jaargang 37

De naam van de vader

De intrige van dit boek is gauw verteld: vrouw, tijdens de oorlog verwekt door Duitse soldaat, gaat na de val van de Muur op zoek naar haar inmiddels overleden vader. Tegelijk begint de queeste naar haar echtgenoot die haar vijftien jaar geleden in de steek heeft gelaten, na de dood van hun vijfjarig dochtertje. Veel meer gebeurt er niet, maar op zich is dat natuurlijk geen criterium om een boek slecht te vinden. Het is zelfs niet slecht, omdat het slecht geschreven zou zijn: sommige passages zijn zo meeslepend dat je er de wereld rondom je bij vergeet en dat blijft toch altijd het beste criterium voor een geslaagde tekst. Het slot van deel I bijvoorbeeld of de pagina's 244-245, of pagina 344.

Wat valt er dan zo tegen? Allereerst: de roman is te dik. Als Nelleke Noordervliet de helft had geschrapt, had ze nog 176 bladzijden overgehouden die wellicht gesmaakt hadden naar meer. Mislukt is verder haar poging om de intrige passend te kruiden. Bij een lekker gerecht hoort een specifieke saus en met boeken is dat niet veel anders. Noordervliet overgiet haar verhaal echter met een mythologische saus, een mei-'68-saus, een WO-II-collaboratiesaus, een ijzeren-gordijn saus én een Freudiaanse saus. Op den duur lopen alle smaken door elkaar. De mythologische saus waarmee de hoofdpersoon vanaf de eerste bladzijde al ruim overgoten wordt, is bovendien moeilijk verteerbaar, moeilijk leesbaar, draagt niet bij tot een betere karakterisering en leidt tot irritante vertragingen. Het lijkt wel alsof Noordervliet zich soms heeft laten meeslepen door haar verteltalent (in vertellen is ze ook echt goed), maar zichzelf dan telkens weer tot de orde heeft geroepen. Zo van: jongens, jongens, ik ben hier niet zomaar een verhaal aan het schrijven, maar een roman, en daar moet dus ook wat mythologie in, enzovoort. Dat de verteller af en toe een vergelijkingetje maakt met een mythologisch personage neem je er als lezer nog wel bij, of je slaat het over. Maar de manier waarop bijvoorbeeld de zuster van de overleden vader voor de vuist weg citeert uit de antieke literatuur, is ronduit ridicuul. Ook de andere personages nemen graag eens een cultureel citaatje in de mond, al vraag je je, gezien hun levensstijl, af wanneer ze die stof allemaal gelezen en van buiten geleerd hebben. (Waarom wordt er soms in de oorspronkelijke taal geciteerd en dan weer

[p. 594]

Nelleke Noordervliet (^o1945) Foto Chris van Houts.

in vertaling? Waarom een lijst van vertaalde citaten (pp. 350-351), waarin 90% van de aanhalingen ontbreekt?) Vervolgens hou ik niet van de stijlbreuken. Naast journalistieke passages (de beste), krijgen we pathetische, veel te lange, barokke zinnen die de mythologie erin moeten houden en het geheel een tint van diepzinnigheid moeten geven. Ze verstoren het leesritme danig en dragen niets wezenlijks bij tot sfeer, spanning en inhoud.

Heel storend zijn ook de expliciete toelichtingen. Een roman die toont, is altijd boeiender dan één waarin alles (ook nog eens) uitgelegd wordt. Als lezer heb je het al lang begrepen, maar de auteur vindt het nodig om het voor alle zekerheid nog eens te zeggen. Ik vind dat niet alleen irritant, maar ook beledigend. Ook in de dialogen vind je vaak pseudo-geëngageerde en pseudo-filosofische pleidooien van de auteur, die, ondanks alles, is blijven vastzitten in het soort mei-'68-engagement, dat intussen redelijk failliet is gegaan. Dat stoort ook. Ook al deel ik 100% het Schopenhaueriaanse levensgevoel van Noordervliet, de boodschap van haar roman slaat niet aan. En dat het moeilijk is om aan te wijzen wie in de oorlog én in het communistisch regime én in het leven zelf schuldig is en wie niet... dat wisten we intussen ook al.

Om de hoofdpersoon Augusta wat beter te laten uitkomen en misschien ook wel omdat dat in een dikke roman zo hoort, worden enkele nevenpersonages geïntroduceerd: Erik, haar vriend, een sukkelaar eigenlijk, Vera, een gefrustreerde journaliste-fotografe, en Mario, een muzikant die er een benijdenswaardige levensstijl op nahoudt. Zij worden uitgebreid in het verhaal gehaald maar verdwijnen dan langzamerhand in de mist van een roman waarin ze eigenlijk ook geen plaats hebben.

Zijn er ook goede dingen? Jazeker. Naast de sporadisch meeslepende verteltrant die ik al vermeldde, is er het psychologische inzicht van Noordervliet. Dàt is naar mijn gevoel haar sterke kant. Ze kan heel trefzeker én geloofwaardig de psyche van mensen beschrijven. Daarom wordt Augusta, ondanks haar misplaatste pathetiek, toch echt wel iemand om medelijden mee te hebben. Maar ik zou na 176 bladzijden evenveel medegevoel hebben gehad.

Zes jaar geleden heb ik het debuut van Nelleke Noordervliet besproken in De Standaard. Ik lees die bespreking nu opnieuw en stel vast dat ik toen hetzelfde constateerde. Veel vooruitgang is er dus niet geboekt. Schrappen zou al veel helpen, denk ik. En novellen schrijven in plaats van romans. Het ontbreken van een boodschap zou de zaak ook al vooruit helpen. En dan vooral: vertellen, vertellen. De diepzinnigheid komt dan vanzelf wel.

Philip Vermoortel

nelleke noordervliet, De naam van de vader, Meulenhoff, Amsterdam, 1993, 352 p.