Ons Erfdeel. Jaargang 37

Muziek

Bange dagen voor Bram Vermeulen

Ooit was er Neerlands Hoop in Bange Dagen: Freek de Jonge en Bram Vermeulen. Die bange dagen zullen er in de Nederlanden nog wel zijn maar van Bram Vermeulen hoeft niemand nog hoop te verwachten. Met name angst is het hoofdthema van Achter mijn ogen, een nieuw boek, een nieuwe CD en een nieuwe theatershow van Bram Vermeulen.

Als hij naar zichzelf zou luisteren,
zou hij dit horen.

Wat doe ik hierf
Wat doe ik hier en wie ben ik?
Wat doe ik hier en vooral:
hoelang nog?

Veel somberder kan je tegen het leven niet aankijken. Toch zijn het de vragen die iedereen zich weleens stelt: wat is mijn taak hier op aarde, doe ik wel wat ik echt zou moeten/willen/kunnen doen en wanneer maait de dood al die goeie bedoelingen onder mijn voeten vandaan?

Toch gaat Bram Vermeulen in Achter mijn ogen niet écht op zoek naar de ware zin van het leven. Deze grote levensvragen blijkt een man zich bij nader inzien te stellen in het café en dat maakt ze al een stuk lichter, maar niet minder pijnlijk voor de man in kwestie! Hij wordt er uiteindelijk strontzat en dat is een goed gevoel:

Kom, mijn vriend,
drink, mijn vriend,
zing en wees niet bang.
Zuip, mijn vriend,
slemp, mijn vriend
schreeuw en wees niet bang.

Bram Vermeulen bezingt en beschrijft alle vormen van vlucht uit de angst. De meest platte, banale is zuipen.

In Achter mijn ogen geeft Vermeulen zich behoorlijk bloot. Wie dacht hem oppervlakkig te kennen, bestempelde hem als grote bek, lefgozer, typische Hollander. De vernieuwde kennismaking is enigmatisch:

Die altijd vrolijk is,
altijd alles leuk,
dat ben ik niet.
(...)
Deze is namaak.
Na-na-maak.
Dit is een namaakman.
Hij doet of ie alles kan,
maar is voor alles bang.

En dat blijkt. Statistiekjes zijn in dit bestek belachelijk, maar de woorden ‘angst’ en ‘bang’ komen samen minstens vijftig keer voor op de CD en het driedubbele daarvan in het boek. Het hele bestaan is een gevecht tegen de angst: bang voor dat bestaan, bang voor het misschien wel niet écht bestaan, bang voor het einde van dat bestaan, bang voor het vernietigen, verprutsen, verneuken van dat bestaan. Is Bram Vermeulen een schijtlijster? Dan moet je eens nagaan hoe beangstigend herkenbaar deze teksten zijn. In het prachtige lied Een doodgewone

[p. 448]

Bram Vermeulen (^o1946).

jongen zingt hij over dwanghandelingen die iedereen wel in zich heeft: honderd meter lopen zonder ademen, niet op de stoepranden lopen, alleen op de witte banen van het zebrapad stappen. Het zijn allemaal manieren om de angst te verdringen, het geluk af te dwingen.

De liefde of iets dat daar de oorzaak van is: de relatie tussen twee mensen, is altijd al een geliefkoosd thema geweest van Bram Vermeulen. Ook hier sluipt de angst binnen. De jongen van twaalf die masturbeert vindt seks vies, en vreest dat hij dat voor de rest van zijn leven zal vinden. En later, als seks dan toch een goed en veilig gevoel geeft, is er de angst dat al dat mooie voorbij zal gaan:

Breekbaar van binnen.
Voorzichtig beminnen.
Breekbaar vanbinnen.
Het is zo dicht bij pijn.

Liefde is mooi, liefde doet pijn en de faalangst is gigantisch voor wie een relatie serieus wil nemen. Toch is er nog een grotere angst die die faalangst doet overwinnen:

Eenzaamheid:
ik weet er niets van,
voor alleenzijn ben ik al te bang.

Achter mijn ogen is een drieledig project waarin elke schakel zijn eigen waarde en plaats heeft. Het boek en het theaterstuk plaatsen de liederen in een mooi en heel simpel raamverhaal. Waar de thema's anders te zwaar op de hand, zo niet te nadrukkelijk aangezet zouden zijn, krijgen ze nu een functie in een geheel dat lichtvoetig over de liefde tussen een man en een vrouw gaat. In het boek staan behalve het verhaal wel honderd mogelijke liederen en gedichten die daarin passen. Daarnaast zijn er dagboeknotities die iets prijs geven over het ontstaan van de teksten. Op de bühne maakt Bram Vermeulen een eigenzinnige keuze uit de liederen om zijn verhaal in te kleuren. Op de CD staan alleen negentien liederen die hun connotatie binnen het raamverhaal verliezen maar daardoor een veel universeler betekenis krijgen. De luisteraar kan persoonlijk emotioneel reageren op de verbluffende herkenbaarheid van de verschillende vluchtroutes uit de gevangenis van de angst.

Muzikaal biedt de CD een rijk palet, waarin de Amerikaanse rootsmuziek: blues, jazz en country zeer manifest aanwezig zijn. Net als de vorige CD Vriend en Vijand werd Achter mijn ogen niet in een studio maar in een publieke ruimte opgenomen (De Vooruit in Gent, zonder publiek). Wat je hoort, werd rechtstreeks opgenomen, er werd dus niet gedubbed of geknipt. In het theater staan de liederen er dan weer in al hun naaktheid, met een Vermeulen die zijn hart uit zijn hese strot zingt, begeleid door vleugelpiano, gitaar en accordeon. In beide gevallen zijn de spelvreugde, het enthousiasme en de intensiteit bijzonder overtuigend. Met Achter mijn ogen bewijst Bram Vermeulen ten volle dat hij een van de eerlijkste artiesten is van de Nederlandse ‘chansonsien’

Wim Chielens

bram vermeulen, Achter mijn ogen, Hadewijch, Antwerpen, 1994.
bram vermeulen, Achter mijn ogen, Virgin 839 496 2.