Ons Erfdeel. Jaargang 37

De hondewacht

Bij uitgeverij de Prom verscheen een nieuwe bundel van Guillaume van der Graft. Het is de vierde bundel nadat in 1985 de tweede druk van zijn verzamelde gedichten bij dezelfde uitgeverij is verschenen. Van der Graft, die dit jaar vierenzeventig wordt, is dus nog steeds een produktief dichter.

Hoe produktief, wordt pas echt duidelijk voor iemand die zijn alterego, Willem Barnard, kent en bereid is de samenhang tussen Van der Graft en Barnard te zien. Onlangs is van dat alter ego immers het magnum opus verschenen. Stille omgang is een schitterend uitgegeven boekwerk van meer dan 1200 bladzijden, waarin de auteur op zijn onnavolgbare dichterlijke manier omgaat met de Schriften, en kanttekeningen plaatst bij de bijbel volgens de aloude gewoonte van het brevier. Helaas blijft dit werk - ondanks de oplage die sedert het verschijnen van het boek al 3000 exemplaren bedraagt - buiten de kleiner wordende kring van gelovigen onbekend, omdat onze geseculariseerde cultuur nu eenmaal geen aandacht meer kan opbrengen voor randgebieden van theologie en literatuur.

De bundel van Van der Graft heet De hondewacht. Het woord ‘hondewacht’ is een scheepsterm en verwijst naar de wacht tussen middernacht en 4 uur 's morgens. Het geeft de typische randpositie van de dichter Van der Graft treffend aan: tussen de volslagen duisternis van de nacht en het volle licht van de dag. De tegenstelling van licht en duisternis wordt ditmaal geprojecteerd op het naderend levenseinde van de ouderwordende dichter. Of zoals het in een van de kwatrijnen luidt:

Vanmorgen werd ik wakker en ik dacht:
er komt geen dag meer, voortaan is het nacht,
het levenslicht is ons gewoon vergeten.
Maar nee, het was nog maar de hondewacht.

Vanuit die positie van iemand die de wacht betrekt bij het leven en wacht op de dood, probeert Van der Graft andermaal zijn positie als dichter en de zin van zijn leven te bepalen. De bundel is opgebouwd uit vier cycli waarin de lichtmetaforiek domineert: ‘Bij gebrek aan licht,’ ‘Mijn alledaags gezicht,’ ‘Binnen het schijnsel’ en ‘In de lege spiegel.’

In de eerste cyclus zoekt de dichter vanuit de duisternis contact met het licht. Dat licht is, naar aloude bijbelse symboliek, een beeld voor God die fundamenteel onbereikbaar blijft, maar waarnaar het verlangen en de hoop van de dichter steeds weer gaan. Dat verlangen en die hoop gaande houden, is voor Van der Graft steeds weer de opgave van de poëzie geweest. Elk gedicht beschrijft de toenadering en de verwijdering van de dichter. Bijvoorbeeld:

Aan u moet ik steeds denken,
hoe je mij blijft ontgaan.

De afwisseling van het afstandelijke ‘u’ en het vertrouwelijke ‘je’ geeft m.i. goed de dynamiek weer waarin het Godsverlangen wordt geplaatst. Het rationele wordt op één lijn gesteld met het afstandelijke u; het relationele met het je. Daarmee sluit Van der Graft aan bij het mystieke spreken over God: de onmogelijkheid, of beter nog de ondraaglijkheid om de Andere te ontmoeten is steeds weer aanleiding tot spreken; het rationele en het relationele staan daarbij op gespannen voet met elkaar.

[p. 430]

Guillaume van der Graft (^o1920).

De eerste cyclus eindigt te midden van het zingend kerkvolk: even lijkt het of alles verandert (‘pinkstertongen worden de kaarsen en de gezichten van de gewoonste stervelingen glanzen van licht’), maar bij nader inzien blijkt de verandering te wijten te zijn aan de tranen in de ogen van de dichter.

In de tweede cyclus staat het dichterschap centraal. De verwachting van een gedicht dat de dichter definitief verlost van zijn angsten, houdt hem bezig. Maar ook het dichten lijkt voorlopig geen uitkomst te bieden, al weet je het nooit helemaal zeker.

De derde cyclus betrekt het dichterschap op de liefde: in de poëzie moet het over de liefde gaan. Alleen zo wordt het besef van de vergankelijkheid draaglijk:

ik weet: onvoorbereid
blijven we, niets dan gemis,
holte en duisternis,
want wat weten wij van
tijd, hoe dat allemaal kan
wat er gebeurt en hoe;
liefde alleen dekt toe
wat uit elkaar wordt gescheurd
zolang de dood duurt.

Daarmee lijkt het licht het toch te zullen halen op de duisternis. Al blijft het thema van de liefde in deze cyclus ietwat onderbelicht, toch lijkt daarmee een weg geopend die leidt tot aanvaarding van de voortschrijdende tijd.

De laatste cyclus ten slotte bestaat uit zesentwintig kwatrijnen, die soms vrij los van elkaar gelezen kunnen worden als evenzovele momentopnamen waarin de dichter zich rekenschap geeft van zijn bestaan en van de betekenis van de poëzie voor zijn leven. Uiteindelijk is er dan bij alle twijfel soms toch de aanvaarding:

Ik vorder (maar ik zou niet weten hoe),
ik vorder langzaam naar de vrede toe.

Zoals meestal bij Van der Graft is de achtergrond van veel gedichten bijbels. De uitwerking van de lichtsymboliek in de bundel is, naar mijn gevoel, wat te gewild nadrukkelijk, maar in sommige regels blijft Van der Graft verrassen door de diepte van zijn beelden en het schijnbare gemak van zijn moderne versificatie.

Paul Gillaert

guillaume van der graft, De hondewacht, de Prom, Baarn, 1993, 64 p.