Ons Erfdeel. Jaargang 37

Van Compac LTE/286 tot Olivetti 82 gesproken

Waarde collega,

Enige tijd geleden vernam ik dat u, geachte typmachine, het hoofdpersonage bent in een boek van Eriek Verpale. Via allerlei technische sluipwegen ben ik in het bezit gekomen van deze tekst en heb ik die langzaam over mijn scherm doen schuiven. Die lezing heeft mij opgelucht en blij gemaakt. De titel was een beetje misleidend, niet? U speelt een belangrijke rol in dit verhaal, dat wel, maar belangrijker was dat u, op uw leeftijd, mede verantwoordelijk was voor de produktie van deze tekst. U had uw ware aard niet verloochend!

Hoewel u al in eerdere publikaties van Verpale vernoemd werd, kwam u nog nergens zo op het voorplan als in dit boek. Zou dit kunnen wijzen op een nakende pensionering? Neen, dacht ik, Verpale heeft onlangs met zijn roman Alles in het klein een belangrijke prijs gewonnen. Dat hem daarna de neiging niet bekroop om u te vervangen door een machine zoals ikzelf, pleit niet voor zijn realisme, wel voor zijn romantische kant.

Want ja, uw meester Verpale is en blijft een onverbeterlijke romanticus. De thema's Liefde en Dood tieren welig in zijn werk, het smachtende verlangen naar zijn geliefde(n) is soms bijna gênant, de puberale fantasieën over jonge meisjes (en hun pijnlijke dood) doen mij onvermijdelijk denken aan die andere laatromanticus, de heer Lewis Carroll. Om dat beeld te vervolledigen beschrijft Verpale uitgebreid het leven aan de rand van de maatschappij: een weinig opwindende werkomgeving, een behoorlijk drankgebruik, een kluizenaarsbestaan in een hoek van Zelzate.

Zo verteld, zou ik moeten concluderen dat Verpale Bouquet-boekjes schrijft voor intellectuelen. Dat hij daarbij hoofdzakelijk de briefvorm gebruikt, bij uitstek een genre uit de Romantiek, versterkt deze indruk. Maar, zoals altijd: schijn bedriegt. Een wat grondiger analyse - en daarvoor dien ik tenslotte - levert opvallende resultaten op. Laat mij toe, hier even op in te gaan.

Ten eerste is er de complexe structuur van het boek. Wat op het eerste gezicht een samenraapsel van brieven, verhalen en een toneelstuk lijkt, blijkt bij nadere beschouwing een hecht opgebouwd geheel. Centraal staat het verhaal over het dode zusje van de verteller: een verhaal dat geschreven moet worden, maar het wil niet lukken. De eerste 170 pagina's van het boek vormen de aanloop: een geheel van verhalen, krabbels, pogingen, verwijzingen en hints, waarin de thema's liefde, dood, vriendschap, geld, werk - kortom het leven zelf - op velerlei manieren benaderd worden. Maar telkens weer duikt dat ene verhaal op, en op een merkwaardige manier weet Verpale dit kluwen tot een geheel te maken. Een klein voorbeeld daarvan: op pagina 71 vind

[p. 421]

Eriek Verpale (^o1952) - Foto J. van den Bergbe.

je een fragment uit het verhaal Een meisje uit Odessa, door Verpale geschreven in 1979! Op de tegenoverliggende pagina staat een foto ‘van een, naar ik schat, tien- of elfjarig meisje waar ik verschrikkelijk verliefd op ben, al zeg ik het zelf (...) Ze zit gehurkt tegen een muur, handen voor haar kruis, blote knieën, ze heeft een bloem in haar haar, ze is van het exotische type, een meisje uit Odessa en zoals ik er ooit eentje heb ontmoet op de trappen van Algiers’. In twee zinnen smeedt Verpale vier verhalen aan elkaar (over het dode zusje, over het meisje uit Odessa, over het meisje uit Algiers en over het zusje uit het toneelstuk Olivetti 82) en maakt ze tot één geheel.

Zo is het hele boek: het verwijst naar zichzelf, naar andere verhalen, naar de hele wereld. Zo'n intertekstuele roman is verre van romantisch; het is zeer hedendaags.

Ten tweede is er het merkwaardige taalgebruik van Verpale; hij goochelt met taalregisters; van het meest gedragen Nederlands tot het platste Vlaams, van de Jiddisch-berustende taal van de joodse vriend Mossel Grinberg tot het Vlaams-geklets van nouveau riche en excollaborateur Achiel van Beveren. Dat taalgebruik valt het meest op in het tweede deel van het boek: het toneelstuk Olivetti 82 zelf, het eigenlijke verhaal over het dode zusje. Aangezien deze tekst oorspronkelijk een monoloog voor acteur Bob de Moor was, was het absoluut noodzakelijk om personages met een eigen stem te creëren. Bob de Moor gaf ze een eigen karakter bij de uitvoering, velen die het stuk op de planken gezien hebben, kunnen daarvan getuigen. Het wijst niet alleen op de kunde van De Moor, maar ook op het taalbereik van Verpale.

Ten derde - alle goede dingen bestaan immers uit drie - wil ik nog wijzen op de unieke positie die Verpale bekleedt in de huidige Nederlandstalige literatuur. Voor zover mij bekend, is er noch in Vlaanderen noch in Nederland een stem die op een dergelijke manier hedendaagse compositietechnieken met romantische stijlkenmerken verenigt, de briefvorm op zo'n manier gebruikt, en het Nederlands op deze manier hanteert.

Om die drie redenen, beste collega, kijk ik samen met zovele anderen uit naar het volgende boek van Verpale dat Spa Rood zou heten. Ik hoop van ganser harte dat Verpale daarin een stap verder zal gaan, neen, meer nog, ik ben ervan overtuigd. Hij heeft het tenslotte al eerder gedaan met Olivetti 82 ten opzichte van Alles in het klein. Maar dit zijn waarschijnlijk overbodige opmerkingen, gezien het feit dat u zo nauw bij de genese van Verpales werk betrokken bent.

Waarde collega, aan vele instituten, op hogescholen en universiteiten zal Olivetti 82 met grote aandacht bestudeerd worden. U zou de lezers zeer behulpzaam zijn als u deze korte brief kritisch zou willen becommentariëren. Maak u geen zorgen over de verdere communicatie, ik plaats uw antwoord wel met de modem op Internet.

Met de meeste hoogachting, Compac LTE/286

Wim Trommelmans

eriek verpale, Olivetti 82, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1993, 238 p.