Ons Erfdeel. Jaargang 37

Theater

Shakespeare voor de jeugd vertaald

Het jeugdtheater in Nederland en Vlaanderen bloeit als zelden tevoren: vanzelfsprekend een verheugende ontwikkeling. Men kan kinderen en jongeren immers niet vroeg genoeg vertrouwd maken met een kunstvorm die bij uitstek de mogelijkheid biedt tot identificatie en reflectie. Bovendien is theater een cultuuruiting die plaatsvindt buiten de vertrouwde omgeving waarin men bijvoorbeeld een boek kan lezen of een videofilm bekijken: voor theater moet men de deur uit, en het lijkt vanuit didactisch oogpunt wenselijk de jeugd er op te attenderen dat bepaalde artistieke genoegens nu eenmaal veroverd moeten worden.

Het aanbod van de jeugdgezelschappen is uitermate divers. Er zijn veel eigen produkties waarin de theatermakers met een minimum aan tekst en een maximum aan beelden trachten te appelleren aan datgene wat de jeugd zoal bezighoudt: omgang met leeftijdsgenoten en volwassenen, angsten, verliefdheden, teleurstellingen en toekomstidealen. Niet minder vaak echter worden ‘echte’ toneelstukken verkort en bewerkt tot voorstellingen voor een jong publiek van tussen de pakweg vier en achttien jaar. Vooral de klassieken, waaronder Shakespeare, lijken favoriet. De achterliggende gedachte zal ongetwijfeld zijn, dat de thematiek van het oude werk - ongevoelig als het is gebleken voor de tand des tijds - ook niet-volwassenen iets te zeggen heeft.

Recentelijk waren er twee jeugdprodukties te zien die de Shakespeariaanse titel handhaafden en de oorspronkelijke tekst als uitgangspunt namen. Ze werden gespeeld door twee gerenommeerde jeugdgezelschappen die juist dit seizoen hun tienjarig jubileum vieren: theatergroep Het Gevolg uit Turnhout speelde voor de categorie zes jaar en ouder een vrije bewerking van Hendrik de Vijfde en het Bussumse Muztheater deed met een ingekorte Othello een gooi naar de leeftijdscategorie veertien plus. Ontegenzeglijk twee interessante produkties.

De Othello van het Muztheater is een spannend verhaal geworden dat - zoals wel vaker met spannende verhalen het geval is - uiteindelijk een tamelijk onbevredigende indruk nalaat. Met een fijne neus voor wat jongeren aanspreekt hebben de bewerkers juist die passages uit de oorspronkelijke tekst geïsoleerd die een meeslepend kijkspel garandeerden. De evenzeer bewonderde als gehate Moorse generaal Othello, zijn verzengende liefde voor de mooie Desdemona, de niets en niemand ontziende jaloezie van Othello's vaandrig Jago, een eenvoudige zakdoek als corpus delicti: Shakespeare leverde genoeg ingrediënten. Vervolgens deden een multifunctioneel decor, overweldigende muziek en een intelligente, ‘choreografische’ mise-en-scène van regisseur Allan Zipson de rest.

Natuurlijk kan het actualiseren van klassieke teksten een probaat middel zijn om van jonge mensen toekomstige theaterbezoekers te maken. Maar deze actualisering door het Muztheater heeft op zijn minst iets bedenkelijks: het Shakespeare-drama wordt hier gereduceerd tot een tekst met de diepgang van aflevering zoveel uit een eigentijdse soap. Een aflevering die slechts in zoverre afwijkt van de rest van de serie, dat de teksten dit keer nogal zwaar zijn aangezet - iets waar sommige acteurs het dan ook duidelijk moeilijk mee hebben. Desdemona bijvoorbeeld, die slechts met moeite een vorm weet te vinden voor haar emoties. Of Jago, die met zijn boosaardigheid geen andere kant op kan dan die van het verwende jongetje dat zijn zin niet krijgt en daarom maar schurk besluit te worden; alleen Othello zelf kan met de poëzie van zijn clauzen behoorlijk uit de voeten, maar juist door zijn pathetische toon dreigt hij een wat misplaatste figuur in het geheel te worden.

Othello's ‘misplaatstheid’ in verband met zijn afkomst bijvoorbeeld is iets dat in deze voorstelling nauwelijks uit de verf komt. De Moor mag aan het begin van het stuk dan een streep zwarte schmink op zijn voorhoofd zetten en die daar aan het eind weer afhalen: met dat ‘symbolische’ gebaar kan hij niet verhullen dat hij optreedt in een voorstelling waarin het voor het overige moeilijk zoeken is naar zinnebeelden en psychologische drijfveren die écht iets betekenen. In dit opzicht heeft het

[p. 281]

Natasha van Beurden en Marc de Corte in ‘Hendrik de Vijfde’ door theatergroep Het Gevolg.

Muztheater zijn doelgroep onderschat: met hun verbeeldingskracht zijn jongeren immers in staat méér te begrijpen en te waarderen dan mooie plaatjes en hapklare intriges. De symboliek van het theater en de psychologie van het leven zijn hen ten onrechte onthouden.

Het Gevolg laat zien dat het ook anders kan. Voor de bewerking van Shakespeares Hendrik de Vijfde ontving Het Gevolg in september de Hans Snoeckprijs, een onderscheiding van de Nederlandse schouwburg- en concertgebouwdirecties. In het voorjaar maakt Het Gevolg een tournee door Frankrijk met een Franse versie. Bewerker-regisseur Ignace Cornelissen heeft niet nauwgezet de tekst van Shakespeare gevolgd en die vereenvoudigd, maar gekozen voor een vrije bewerking waarbij de taal van de beelden die van de woorden vervangt en de essentie van het stuk voor kinderen blootlegt. De taalmetaforen van Shakespeare zijn omgesmeed tot toneelmetaforen.

Een verteller roept het verhaal op. Hendrik de Vijfde heeft geld nodig en zoekt dat in Frankrijk. De Franse koning sterft, maar zijn dochter wenst geen huwelijk met Hendrik. Er duikt een derde troonpretendent op. Hendrik en de pretendent schakelen elkaar uit, zodat de dochter zich duidelijk kan laten kronen.

Centraal op het toneel staat een zandkasteel: het symbool van de macht. Om dat kasteel wordt de slag geleverd. Hendrik laat er zijn oog op vallen, de pretendent trouwt er met de dochter, Hendrik neemt het in. Even stokt de verteller, waarna hij vervangen moet worden door een ander. Gelukkig vertelt het verhaal zich nu bijna vanzelf. Legers van ballonnen nemen stellingen in tegenover elkaar. Hendrik moet het kasteel ten koste van zijn leger verdedigen tegen de pretendent: alle ballonnen knallen. Het kasteel wordt verwoest en de dochter grijpt de macht.

Het Gevolg heeft diepte in zijn Hendrik de Vijfde gelaten door veel toe te vertrouwen aan de kinderfantasie. Veel wordt niet uitgelegd of verklaard, maar getoond of gesuggereerd. De reis naar Frankrijk hoeft niet echt gemaakt te worden, de ingewikkelde regels van de erfopvolging niet uitgelegd, voor een kroning is geen volk nodig en voor een slagveld geen echte soldaten. Een kind begrijpt toch wel dat de strijd tussen Hendrik en de pretendent om een kasteel een beetje kinderachtig is.

Met Hendrik de Vijfde zegt Het Gevolg iets over macht en geweld. De voorstelling is echter geenszins zwaarwichtig en ronkend. Deze Shakespeare voor kinderen is licht en speels, eenvoudig en terzake, zonder - en daarin ligt het grote verschil met het Muztheater - de diepgang van het oorspronkelijke stuk uit het oog te verliezen. Kortom, dit is jeugdtheater zoals jeugdtheater behoort te zijn.

Jos Nijhof en Paul van der Plank