Ons Erfdeel. Jaargang 37

‘Liefde en ouderdom’, privé-domein van Martin Ros

Is het waar dat de jeugd alles mooi en nieuw maakt, zelfs wat ongelukkig heet te zijn, en dat de ouderdom alle dingen lelijk maakt, ook de gelukkige? Het zou kunnen. Voor François-René de Chateaubriand (^o1768), een grootmeester van de Franse romantiek, stond het als een paal boven water. Omstreeks 1824, de 55 voorbij, schreef hij in het schrijnende besef weldra afscheid te moeten nemen van de vaart en de liefdesverrukkingen van zijn jonge jaren de aangrijpende, nogal moedeloze tekst: Amour et vieillesse. Om te weten hoe hij, oude reiziger, vermoeide slaaf, verder moest leven, wilde hij in de eerste plaats achterhalen hoe hij geleefd had: als jongste in een gezin van acht kinderen, opgevoed in het kasteel van Combourg, met een zwijgzame vader, een vrome moeder (voor wie hij als zoenoffer Le génie du Christianisme schreef) en een ziekelijk geëxalteerde

[p. 123]

Martin Ros.

zus Lucile, die binnen de kortste keren voor haar wilde broer een huwelijk arrangeerde met Célestine Buisson de Lavigne. Alle biografen hebben zich afgevraagd of het, zoals bij Louis Couperus, om een ‘mariage blanc’ ging, wat de vele minnaressen in het leven van de beroemde erotomaan zou verklaren.

Bij gelegenheid van de Nederlandse Boekenweek met als thema ‘Het leven geschreven’, vertaalde Martin Ros - sinds 28 jaar de stuwende kracht achter 's werelds wijdst vertakte autobiografische labyrint ‘Privé-Domein’ - Chateaubriands ‘confession délirante’. Hij publiceerde zijn tekst in maart 1993, vergezeld van tien schetsen uit het eigen leven onder de titel: Liefde en ouderdom; het is een van de vijf speciale Arbeiderspers-boeken waarin Nederlandse auteurs hun lezers ‘hors série’ een blik achter de schermen gunnen.

Uit Amour et vieillesse van Chateaubriand, en meer nog uit de direct na zijn dood (1848) gepubliceerde Mémoires d'Outre-Tombe, kan men opmaken waarom beminnen en bemind worden - amare et amari - voor de schrijver de hoogste vormen van menselijk geluk betekenden. Uit het boek van Martin Ros daarentegen valt veeleer af te leiden dat cultuur en geestesleven, inzonderheid zijn passie voor boeken, de aangelegenheden van het hart ver overstijgen, tenminste als de lezer zich mag baseren op de hoeveelheid tekst die Ros aan beide onderwerpen besteedt.

Wij kennen de schrijvende uitgever al lang in zijn rol van ‘bewonderaar’ en onvermoeibare leesenthousiast, maar sinds 1987 weten we ook hoe meeslepend hij over legenden en tragedies in het rijke wielerleven kan schrijven (cf. zijn Heldenlevens). Twee jaar later verraste hij ons met een barok verhaal over de achtergronden van het drama waarbij in januari 1889 de Oostenrijks-Hongaarse kroonprins, aartshertog Rudolf van Habsburg, en zijn zeventienjarige vriendin, barones Mary Vetsera, op mysterieuze wijze het leven verloren, op een jachtslot in het Wienerwald (cf. Bloednacht Mayerling 1889-1945). Met vuurnacht richtte Martin Ros in 1991 een geschreven monument op voor Haïti (een kolonie die zich al vroeg van het zgn. moederland losmaakte), voor zijn negerslaven en de onvergetelijke Toussaint Louverture, die door verraad in Franse handen terechtkwam en, overgebracht naar een kasteel in de Jura, onder ellendige omstandigheden stierf.

Weer twee jaar later volgt dan, met Ros op de cover (van Sieb Posthuma) mijmerend bij het graf van Chateaubriand op de rotsen van Le Grand-Bé vóór Saint-Malo, Liefde en ouderdom. De titel is wat misleidend, omdat wie 55 is niet oud genoemd kan worden én omdat de auteur (pp. 188-189) alleen een aantal geliefde wezens op een rijtje zet, ze hooguit met de voornaam aanduidend: ‘Hilde. En de vrouw uit Nieuw-Lekkerland. En de vrouw met het hondje (...) De vrouw in Den Haag met de katten. Pauline uit het diepe Zuiden (...) De Duitse Therese. Bertha uit Den Bosch. Mevrouw S. uit het luwe Betuwse land, met wie je in elke boomgaard kon neerstrijken en die het allemaal zalig en heerlijk vond al was ze nimmer te penetreren’. Vergeleken bij de namen als klaroenstoten van Chateaubriands dulcinea's - Pauline de Beaumont, Delphine de Custine, Nathalie de Noailles, Cordélia de Castellane, Léontine de Villeneuve, Hortense Allart en Juliette Récamier, zijn ‘tweede vrouw’ - spatten zij als zeepbellen uit elkaar.

In Liefde en ouderdom van Martin Ros zal men dan ook tevergeefs zoeken naar wijze lessen of beschouwingen, vruchten van een lang en turbulent leven, ook onvertogen ontsluiering van tomeloze bedgeheimen treft men er niet aan. Men moet het boek ter hand nemen vanwege de hoofdstukken - van de tien autobiografische opstellen leunen slechts het eerste en het laatste bij Chateaubriand aan - waarin de auteur ons inzicht biedt in de weemoedige burleske van zijn eigen leven: hoe hij, als jongste van twaalf in een gigantisch rooms gezin de Openbare Leesbibliotheek in het katholie-

[p. 124]

ke Hilversum ontdekte lang voor die door brandstichting werd vernield; hoe hij, ondanks zijn armtierige jeugd, toch - eind 1956 - aan de universiteit in Utrecht ging studeren, o.m. bij Brandt en Geyl, ‘de als nog zeer dartele kobold ogende wereldhistoricus’, en er bij boekhandel Broese vele keren pockets in zijn zondige jaszakken liet glijden (cf. ook de passages in Ik herinner mij onder redactie van E. Brugman en M. Ros, 1988 - Privé-Domein: 155); hoe hij, van het socialisme bezeten, op de redacties van Het Vrije Volk en de Volkskrant belandde en uiteindelijk in 1964 redacteur werd bij uitgeverij De Arbeiderspers waar hij grote linkse momenten mocht meemaken (in 1967, 1976, 1979 en 1987). Daar bouwde hij met grote inzet en scherpzinnigheid aan zijn (auto)biografische bolwerken, lees: paradijzen.

Natuurlijk verwacht wie Ros' gedenkschriften leest, dat hij van alles verneemt over de vele auteurs die hij bij De Arbeiderspers heeft zien komen en gaan, groot heeft zien worden of in de vergetelheid wegzinken. Maar hij zwijgt in alle talen, op enkele uitzonderingen na: Gerrit Komrij (‘de enige Proteus in onze literatuur’), Pé Hawinkels (‘Hij lag al een paar dagen dood in zijn kamer toen men hem vond’), Johan Polak (‘Hij was op weg de populairste lelijke oudste man van Nederland te worden’), Herman Verhaar (‘de briljantste niet schrijvende essayist van Nederland’) en Jacob Overeem (‘het schrijvende hart van de Veluwe’). Dat is jammer, want het hoofdstuk over Komrij is ons bekend uit het speciale Maatstaf-nummer 11-12, 1984. Zelfs over de averij die het A.P.-moederschip in de hete zomer van 1991 door een kapende dochter - Emile Brugman en ‘Atlas’ - opliep, vernemen wij vrijwel niets. Misschien oordeelt Ros dat hij over veel zaken nu nog niet kan schrijven en doet hij het later. Misschien heeft hij door tijdsdruk zo snel moeten schrijven. Dat zou mede een verklaring kunnen zijn voor enkele opvallende fouten: ‘De ontdekking van deze mythe bepaald in grote mate de compositie’ (p. 117), ‘Bij zoiets wordí je toch waarachtig wel even stil’ (p. 125), ‘die je na één hap al de keel gaat uitgangen’ (p. 143). Dit keer kan toch niet alles door het gewone venijn van de lettertuinkabouters worden verklaard?

Luc Decorte

martin ros, Liefde en ouderdom, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1993, 200 p.