Ons Erfdeel. Jaargang 36

Theater

Bijzondere sensaties bij eigenzinnig theater

Nog voordat de beste voorstellingen van het voorbije theaterseizoen onder meer in het Theater Festival, zowel in Den Haag als in Antwerpen, opnieuw of voor het eerst genoten konden worden, vertoonde een aantal gezelschappen, buiten de gebaande wegen van het toneelbestel om, zijn eigenzinnige produkties op al even eigenzinnige locaties. In kritieken en overzichtsartikelen moeten die groepen het nogal eens stellen met wat zijdelingse notities, en dat terwijl voorstellingen als die van de Dogtroep in Amsterdam-Noord, van de semi-professionals in het Amsterdamse Bos en van Bewegingstheater BEWTH in een verlaten Haagse Schouwburg evenzeer tot de parels van de afgelopen maanden behoren als wat er verder zoal aan bejubelde reprises en premières te zien was. Het gaat hier dan ook niet om zonderlinge eendagsvliegen, maar om bevlogen theatermakers die hun sporen in de luwte van de gevestigde gezelschappen ruimschoots verdiend hebben. De Dogtroep bijvoorbeeld is zo'n ensemble waarvan de leden al bijna twintig jaar prachtig theater maken, van Oezbekistan tot Canada en van Tunesië tot Polen.

Tot de recente activiteiten in eigen land behoren de in september 1993 in Tilburg gespeelde gelegenheidsvoorsteïling Uwaga Uwaga en de in juli en augustus 1993 in verschillende steden hernomen succesproduktie L'Ascension du Mandarin. Met dit laatste spektakel streek het gezelschap op initiatief van de Stichting Y-Podia neer op een zompig grasveld aan de rand van het Noordhollandskanaal in Amsterdam-Noord, waar in de stromende regen, en onder het oog van de verraste omwonenden, de voorbereidingen werden getroffen voor een zinderend en betoverend sprookje dat ten slotte toch nog onder een zomers gewelf gespeeld kon worden.

L'Ascension du Mandarin is een produktie die men niet ziet, maar ondergaat. De voorstelling is overweldigend en verslindend, en wie ooit een vulkaanuitbarsting van nabij heeft meegemaakt zal evenzeer moeite hebben met het beschrijven van zijn ervaringen als wie getuige mocht zijn van deze creatieve explosie van de Dogtroep. Het spektakel mag dan, in de woorden van artistiek leidster Threes Schreurs, voor de spelers en de muzikanten minder een uitdaging betekenen dan de vele, op locatie geïmproviseerde voorstellingen, het publiek ondergaat het geheel als een zeldzaam spontane uiting van vakmanschap en talent.

Met een knipoog naar de droom van het circus en naar de sprookjessfeer van Duizend-en-één Nacht wordt een mythische

[p. 772]

‘L'Ascension du Mandarin’, door Dogtroep, Amsterdam.

kosmos gecreëerd waarin de elementaire bestanddelen aarde, water, lucht en vuur het decor vormen, Tinguely-achtige machines de rekwisieten, basale ritmes de muziek, en primitieve, tot geen tekst te verleiden wezens de spelers. De dramatische handeling is gebaseerd op rivaliteit en verzoening, maar onophoudelijk worden deze thema's dienstbaar gemaakt aan de humor. Wanneer na een klein uur de voorstelling geëindigd is, verlaat het publiek dan ook met een zingend hart de houten tribunes, geïmponeerd door het spektakel, maar bovenal gelouterd door de lach.

Met het tempo en de wildheid die de Dogtroep ten toon spreidt konden de theatermakers in het Amsterdamse Bos zich dit jaar niet meten, maar dat zal ongetwijfeld ook niet hun bedoeling zijn geweest. Toch miste Shakespeares Feeks de vaart die in de vorige produkties juist zo nadrukkelijk de kwaliteit van de zomerse Bosvoorstellingen bepaalde, vooral als gevolg van de nu en dan wat misplaatste muzikale intermezzi. Maar daarmee is in feite al te veel lelijks gezegd over een voorstelling die ieders hart veroverde. De rol van Petruchio voor Porgy Franssen - vooral dankzij zijn optredens in films en op de televisie inmiddels een befaamd acteur - vormde natuurlijk een publiekstrekker van de eerste orde, en alleen het slechte weer van de zomermaanden kon verhinderen dat de bezoekersaantallen dit jaar naar een recordhoogte stegen. Naast Porgy Franssen schitterde Bodil de la Parra in de rol van de feeks Katharina: een mooier duo in de beide hoofdrollen had regisseuse Frances Sanders zich niet kunnen wensen. Dat de prestaties van de andere spelers soms wat mager afstaken bij wat Franssen en De la Parra lieten zien, kon men ervaren als een onderdeel van een geraffineerd concept: het - voor de gelegenheid aangepaste - voorspel rond de dronken ketellapper Sly rechtvaardigt immers de opvatting dat hier toneel wordt gemaakt door een groep welwillende dilettanten.

De temmer en de feeks passen mooi in dat concept en weten met verdubbelde ironie de gedachte staande te houden dat er een spel wordt gespeeld, waarbij niet alleen de complete kliek van edellieden in het middeleeuwse Padua, maar ook het hedendaagse publiek als het ware constant een rad voor ogen wordt gedraaid. De toonzetting van de in onze moderne ogen dikwijls als dubieus ervaren slotmonoloog van Katherina - ‘Weg met die rimpels, strijk dat voorhoofd glad’ - mist in dit geheel zijn uitwerking niet en vormt een krachtig uitroepteken achter een voorstelling die het raffinement van auteur, regisseuse en spelers op weergaloze wijze tot zijn recht laat komen.

Het Bewegingstheater BEWTH was in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag neergestreken nu die schouwburg vanwege de zomer voor andere theatrale doelen dan toneelstukken kon worden gebruikt. De voorstelling bestond uit drie delen: een voorspel dat in de hal van de schouwburg werd uitgevoerd, een middendeel dat het publiek aanschouwde vanaf het schellinkje en een slotapotheose die gezien werd vanaf het podium zelf. Alsof we de kern van het theater steeds dichter naderden.

[p. 773]

Het voorspel was wat statisch en traag. Figuren - toneelspelers? toeschouwers? - bewogen door de hal, ontmoetten elkaar en vonden steun bij de achtermuur. Ons wachten was een wachten van een toneelpubliek voor de voorstelling.

Vanaf het schellinkje kijkt men diep de schouwburg in. Het podium is een ver verwijderde droomwereld die men nooit zal bereiken. BEWTH maakte uiterst kundig gebruik van afstand en diepte door veel actie zich te laten afspelen op het podium en voorin de zaal. Onze afstand tot de wereld van het toneel werd geaccentueerd.

Daarna mochten we een kijkje achter de schermen nemen. Voor een deel werd het mysterie van het schellinkje duidelijk, maar inmiddels werden er al weer andere raadselen gecreëerd hoog in het toneelhuis en in de zaal. De toeschouwers zelf zaten inmiddels op twee rollende podiums die gaandeweg meer naar de voorkant van het toneel werden bewogen.

Dit was weer eens een uitgelezen voorstelling van BEWTH. Effecten waren subtiel, weldoordacht en verrassend. Allerlei aspecten van het gebouw en zijn bestemming werden geaccentueerd en belicht. Ook de toeschouwer werd bewust gemaakt van zijn of haar waarnemingspunt door de verwisseling van schellinkje voor toneel. BEWTH sluit hiermee aan bij de andere twee besproken groepen: hun theater daagt de toeschouwer niet uit tot een intellectuele confrontatie, maar onthaalt hem op een bijzondere sensatie.

Jos Nijhof en Paul van der Plank