Ons Erfdeel. Jaargang 36

Nieuwe Masereel-bibliografie

In de tweede helft van de jaren twintig werden de ‘romans zonder woorden’ die Frans Masereel vanaf 1918 in Genève had gepubliceerd, door zijn Duitse uitgever Kurt Wolff opnieuw in de handel gebracht: herdrukken op goedkoop papier, met reprodukties van de houtsneden uit de oorspronkelijke edities. De boekjes kostten maar een vijfde van de prijs van de bibliofiele Geneefse uitgaven en mede dank zij de voorwoorden van auteurs als Thomas Mann, Hermann Hesse en Max Brod werd de reeks ‘Frans Masereel's Bilder-romane in Volksausgaben’ een commercieel succes. Alleen al van Mein Stundenbuch (Mon livre d'heures) werden in drie jaar tijd (1926 1928) drie oplagen van telkens 5000 exemplaren gedrukt. Een paar van die goedkope ‘volksuitgaven’ werden de basis van de indrukwekkende collectie boeken en losse prenten die de nu tachtigjarige, in Berlijn geboren bibliofiel Paul Ritter heeft opgebouwd vanuit zijn bewondering voor Masereels talent en zijn diepe affiniteit met het humanistische levensideaal van de kunstenaar. De Sammlung Paul Ritter in het Klingspor-Museum in Offenbach am Main is tegenwoordig de grootste collectie grafiek van Masereel en is dank zij Ritters jarenlange contacten met musea, veilinghuizen, antiquariaten en organisatoren van Masereel-exposities bovendien uitgegroeid tot een uniek documentatiecentrum.

Zijn uitgebreide kennis van Masereels werk heeft Paul Ritter de voorbije tien jaar verwerkt in een aantal tijdschriftartikelen en in de fraaie boekuitgaven Die frühen Holzschnittfolgen Frans Masereels (1983) en Die Dämonie des Werkes (1989). Met de Masereel-bibliografie die vorig jaar in München is verschenen, zet Ritter de kroon op zijn levenswerk. De vorige bibliografie - door Masereels Franse uitgever Pierre Vorms samengesteld voor de monografie van Roger Avermaete (Mercator, Antwerpen 1975) - heeft hij jarenlang bewerkt, gecorrigeerd en aangevuld, zodat het resultaat

Frans Masereel, ‘Fantasie nr. 2’, 1922.

[p. 604]

zonder voorbehoud een standaardwerk genoemd mag worden, de definitieve Masereel-bibliografie. De indeling in zeven grote rubrieken is veel logischer en overzichtelijker dan in de versie van 1975, en bovendien bevat de nieuwe bibliografie een aantal nooit eerder geïnventariseerde gegevens: een lijst van de teksten die Masereel zelf heeft gepubliceerd bijvoorbeeld, lijsten van de voornaamste brievenbestanden en van catalogi van exposities, veilingen en antiquariaten, en een twintigtal bladzijden biografische gegevens.

Natuurlijk is een bibliografie in de eerste plaats een werkinstrument, in dit geval zelfs een onmisbaar instrument voor bibliotheken, prentenkabinetten, veilinghuizen en kunsthandels. Maar de honderden afbeeldingen van prenten, affiches en omslagen maken van het boek tegelijk een aantrekkelijk naslagwerk voor de liefhebber van grafiek, die eindelijk de kans krijgt kennis te maken met een aantal nog zo goed als onbekende aspecten van Masereels verbijsterend veelzijdig en omvangrijk grafisch oeuvre. De Vlaamse gebruiker zal het overigens vooral opvallen, hoe stiefmoederlijk Masereel door de Vlaamse uitgevers is en wordt behandeld. Van het Livre d'heures (1919) verschenen Franse, Duitse, Amerikaanse, Engelse, Chinese, Italiaanse en Joegoslavische edities, maar niet één Vlaamse - tot de Brusselse vestiging van de Duitse uitgever Harenberg een bibliofiele editie uitbracht, met een Nederlandse vertaling van de inleiding van Thomas Mann uit 1926. Helaas een paar maanden te laat om als eerste Vlaamse editie van een ‘beeldroman’ van Masereel in de bibliografie te kunnen worden vermeld.

Joris van Parys

frans masereel. Eine annotierte Bibliographie des druckgraphischen Werkes, Saur Verlag, München, 1992, 744 p. (ISBN 3-598-11103-7)