Ons Erfdeel. Jaargang 36

Gebiologeerd door de tijd. Nieuwe poëzie van Paul Gellings

Paul Gellings is een dichter met een grote technische begaafdheid. Hij bewees dat al met zijn vertalingen in het Frans. In 1986 publiceerde Gallimard van zijn hand een keuze uit het werk van Rutger Kopland, Songer à partir. De kritieken waren uitstekend. In Frankrijk werd Kopland onmiddellijk als een dichter van formaat herkend.

Gellings' eigen eersteling, Het oog van de egel, kreeg ruime aandacht in de pers en werd genomineerd voor de C. Buddingh'- debuutprijs, een initiatief van het Rotterdamse Poetry International. Zijn tweede bundel heet De val van verf en roest. De titel is veelzeggend genoeg. Deze poëzie, denk je, moet wel gaan over vergankelijkheid, tijd, tijdsverloop, herinnering, over datgene waarmee de tijd ons kwelt en tot inkeer brengt. En zo is het ook. Gellings is een dichter die wordt gebiologeerd door de tijd. Je zou dat op een heel droge manier kunnen aantonen door eenvoudig te tellen hoe vaak tijdsaanduidingen als vandaag, nacht, avond, middag, morgen, de namen van maanden, woorden als altijd en nooit in deze

[p. 593]

poëzie voorkomen. De tijdsaanduidingen in zijn werk zijn legio.

Wie zo nadrukkelijk door tijdsbesef in beslag wordt genomen, om niet te zeggen wordt bezocht, zal zich de kostbaarheid van de momenten realiseren. En in Gellings poëzie komt dat ook vaak voor. Niet al die momenten zijn even belangrijk en ze leveren dan ook niet allemaal onvergetelijke gedichten op. Dat ligt, heb ik de indruk, aan het soort emotionaliteit dat die ogenblikken beheerst. Een reisindruk heeft het, althans in Gellings' poëzie, moeilijker om een bijzonder gedicht te worden dan een intiemere ervaring. En ik vind dat alleen maar terecht.

De bundel telt vier afdelingen. Het is vooral in de derde, ‘Het maken van herinnering’, over de verwachting en geboorte van een kind, waarin Gellings' werk een intensiteit krijgt die je van poëzie verlangt. Het gaat samen met een grotere eenvoud van beelden en taal en met een begrijpelijker samenhang van regels. Een gaaf gedicht uit die reeks is:

Zal je op een dag vertellen hoe wij
in de winter bouwden aan een hut.

Hoe diep je tussen ons kon slapen
in de buik waar je nog woonde.

Hoe je in mijn hand ging liggen
om te vertrekken naar de lente.

Zo is overlevering altijd het maken van
herinnering. Maar geen beter antwoord

op de vraag waar je vandaan komt
dan beelden van september:

zonlicht over water, torens
in een rode avond en klein

de haven, waar twee geliefden
klinken op het einde van

hun zomer en hun jeugd.

Het is niet verwonderlijk dat iemand met zo'n kijk op de herinnering ook gevoel heeft voor het tijdeloze, situaties, waarin vroeger en nu in elkaar opgaan, zodat herinnering en beleving samenvallen. De dichter is niet meer, maar ook niet minder dan een reïncarnatie. De Val van verf en roest bevat verschillende voorbeelden van zo een tijdsvermenging en die kan een sfeervol gedicht opleveren als

Septembermiddag, weet het nu zeker: tijd
bestaat niet, nee, ieder moment kan zich
achter ruitjes een ganzeveer vertonen.

Hoog in de toren tintelt stil kristal
van brons zijn kil moment;
dan wordt het koel.

Resten licht nog op de zonnewijzer en
van de hagen valt de schaduw langer
als een bladzij uit een andere eeuw.

Weet het nu zeker, mijn pen
krast over perkament.

Niet alle poëzie van deze bundel heeft deze zelfde toegankelijkheid. Er zijn gedichten die suggereren dat er heel wat autobiografie om niet te zeggen drama in is verwerkt. Maar de verhullende formulering zorgt er voor dat voorvallen en toedracht worden afgeschermd. De lezer vermoedt, maar krijgt geen uitsluitsel. Ook abrupte overgangen binnen het gedicht verhinderen een al te grote vertrouwdheid. Naarmate de behoefte om die afstand te scheppen afneemt, krijgt Gellings poëzie meer warmte en dat doet wat hij schrijft geen kwaad. Integendeel. Of zijn dichterschap zich in de richting van het hermetische of van een grotere directheid zal ontwikkelen, blijft na deze tweede bundel de vraag. Voorlopig lijkt er een flinke spanning te heersen tussen twee tegengestelde neigingen, wat aan deze lyriek ook een soort weerbarstigheid geeft. Je zou je kunnen voorstellen dat Gellings die juist graag wil handhaven.

Ed Leeflang

paul gellings, De val van verf en roest, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1993, 64 p.