Ons Erfdeel. Jaargang 36

Nogmaals de nieuwe wereld

Vijfhonderd jaar Columbus is ook aan de Nederlanden niet onopgemerkt voorbijgegaan. In een groot aantal exposities en ontelbare publikaties kon ieder die dat wilde bij dit zo ambivalent gewaardeerde jubileum naar persoonlijke voorkeur krenten uit de pap pikken. Op uiteenlopende wijzen werden ook oude banden tussen de beide Amerika's en de Lage Landen opgepoetst en aan een breed publiek gepresenteerd. Dat kon bescheiden, zoals met het exposeren (in het Museum voor Volkenkunde in Rotterdam) van de verzameling foto's van Indianen die Herman F.C. ten Kate (1858-1931) bij elkaar bracht. Het kon ook overmoedig groots, zoals met de naar mijn mening bepaald onoverzichtelijke tentoonstelling ‘America, bruid van de zon’ die het KMSK-Antwerpen ons in het voorjaar van 1992 voorschotelde.

In een veel bescheidener opzet, maar daardoor ook stukken overzichtelijker, is een aantal ‘ontmoetingen tussen Latijns-Amerika en Nederland’ nog eens bij elkaar gezet in een handzaam boekje dat werd samengesteld door de hispanist J. Lechner en de historicus H. Ph. Vogel: De Nieuwe Wereld en de Lage Landen. Zoals uit de ondertitel kan worden afgeleid, blijft Noord-Amerika in deze bundel vrijwel volledig buiten beeld, evenals het tegenwoordige België.

Maar de banden tussen Nederland en Zuid-Amerika en het Caribisch gebied zijn dan ook stukken steviger dan de banden die België met de Nieuwe Wereld heeft of had. Onbekend zijn die relaties allemaal; dat had niet in de ondertitel gehoeven. Menig Nederlander zal verbaasd, of zelfs ongelovig, kijken wanneer er op wordt gewezen, dat Suriname en de Nederlandse Antillen in Amerika liggen, en dat niet alleen, omdat men onder ‘Amerika’ meestal de Verenigde Staten verstaat.

Het boekje bevat een negental artikelen, allemaal geschreven door wetenschappers verbonden aan de Rijksuniversiteit Leiden. Met die kennis valt ook meteen op wat er allemaal niet in deze bundel staat. Zo zijn er wel bijdragen over cartografie en zoölogie, maar wordt er nergens gerept over het archeologische, antropologische

[p. 459]

en taalkundige onderzoek, dat Nederlanders in de Amerika's hebben verricht. En dat terwijl er op die gebieden wel degelijk van een traditie gesproken kan worden die naast het zoölogische en botanische onderzoek zeker een plaatsje waard was geweest.

Ook Noord-Amerika had, zeker gezien de titel van het boekje, wel wat meer aandacht mogen hebben. Naast het boeiende verhaal van E. Stols over de Braziliaanse visie op het ‘verzuimd Brazil’ was er toch zeker ook wel een noordelijke visie op de Nederlanders te schetsen geweest, al was het maar aan de hand van Nieuw Amsterdam/New York.

Maar wat er allemaal wel in staat, is uiterst wetenswaardig, en over het algemeen ook boeiend geschreven. Dat niet iedere historicus ook een groot stilist is, kan gemakkelijk vergeven worden waar het verhaal boeit. En dat is zelfs zo, waar een zin opduikt als: ‘...en verkocht slaven tegen woekerprijzen, die overigens niet zelden zeewater te drinken gekregen hadden om hen vlug te doen sterven...’ (p. 124). Dat woekerprijzen ook onder dwang geen zeewater drinken, is duidelijk en dus zal niemand hier de zin van het betoog missen.

In het artikel van J. Lechner over ‘Vroege Nederlandse drukken en vertalingen van werken over de Nieuwe Wereld’ miste ik de onbekende aspecten die de ondertitel van het boek mij beloofde. Het artikel is niet bijster overzichtelijk en voegt weinig of niets toe aan wat handboeken over deze materie weten te melden, handboeken die overigens niet in het literatuurlijstje achterin staan. Het zou aardig geweest zijn meer te lezen over het publiek waarvoor uitgaven en vertalingen bestemd waren, en over de omvang van de oplagen en de mate van verspreiding.

Al met al is De Nieuwe Wereld en de Lage Landen dus een leuk en informatief boekje, maar geen diepgravend wetenschappelijk werk. Waarschijnlijk is het daarmee precies geworden wat de samenstellers voor ogen stond, zodat ik kan constateren dat er een geslaagd produkt voor mij ligt. Jammer alleen, dat de titel zoveel meer belooft dan de ondertitel.

Lauran Toorians

j. lechner en h. ph. vogel (red.), De Nieuwe Wereld en de Lage Landen. Onbekende aspecten van vijfhonderd jaar ontmoetingen tussen Latijns-Amerika en Nederland, Meulenhoff, Amsterdam, 1992, 200 p.