Ons Erfdeel. Jaargang 36

Een zakdoek vol

In de loop van 1989 vond in Nederland, met een tentoonstelling in Deurne, Leiden en Leeuwarden en met enkele publikaties van uitgeverij Meulenhoff, een soort eerherstel plaats van het Nederlands surrealisme. Daarover berichtte ik u in Ons Erfdeel van september-oktober 1989.

Een van de aardigste aspecten van dit miskende tijdsbeeld vormt De Schone Zakdoek, een tijdschrift dat tijdens de Tweede Wereldoorlog verscheen, in 1 exemplaar om zich aan de censuur te kunnen onttrekken. In 1981 verscheen een uitgebreide selectie van dit blad met respect voor de schaarse reine zakdoek. Daaruit bleek het ongebonden karakter van de met Dada en surrealisme flirtende auteurs en kunstenaars. Het werkte aanstekelijk en de initiatiefnemer Theo van Baaren mocht in 1989 ‘De automatische verbeelding’ in Deurne openen met zijn in 1944 in het blad gepubliceerde mini-opera. In de begeleidende catalogus werd ook een kort hoofdstuk aan het tijdschrift gewijd.

De auteur hiervan, Hans Renders, had, zo blijkt nu, een uittreksel gemaakt van zijn studie die inmiddels apart is verschenen. De buitengewoon geïnteresseerde kan het alles dus nog eens ‘dik’ over-

[p. 442]

doen. Renders bespreekt het tijdschrift en zijn voornaamste medewerkers, behalve Van Baaren, C. Buddingh', de fotograaf E. van Moerkerken, Chris van Geel, L. Th. Lehmann, Hendrik Cramer en Kristians Tonny, J.H. Moesman, Wolfgang Cordan en zelfs: W.F. Hermans die zeker af en toe een surrealistische tic vertoonde maar nooit in De Schone Zakdoek publiceerde. Niet alleen dat maakt dit boek merkwaardig.

Het uitvoerige register, naast een apart register op het tijdschrift, telt meer namen die men niet zou verwachten en andere niet, die men wel had verwacht. Hinderlijker is, hoe Renders zich te buiten gaat met het releveren van veel materiaal zonder daaraan iets anders dan af en toe enige persoonlijke, soms quasi grappige conclusies te verbinden. De censuur en de schaarste waaraan De Schone Zakdoek haar bestaan dankt, slaan bij Renders om in hun tegendeel.

't Aardigste zijn de illustraties en de citaten: ‘Moesmans bekendste schilderij is Het Gerucht. Tijdens een van zijn bezoeken te mijnent vertelde hij dat iemand hem eens vroeg wat zo'n blote juffrouw op de fiets met een viool op de bagagedrager nu eigenlijk voorstelde. Hij had hem geantwoord: ‘Ze is op zoek naar een strijkstok’. Wat aan die strijkstok niet al kan hangen is hier vlijtig gedocumenteerd.

Erik Slagter

hans renders, Vèrijdelde Dromen, een surrealistisch avontuur tussen De Stijl en Cobra, Joh. Enschede, Haarlem.