Ons Erfdeel. Jaargang 36

Twintig jaar Restant

Een tijdschrift is een geschrift in de tijd, een (min of meer, vaak on)geregeld verschijnende publikatie waarin een aantal gelijkdenkende mensen hun beschouwingen aan het papier toevertrouwen. Zulke periodieke publikaties hebben het voordeel dat ze een vrij goed beeld geven van wat er zich in de wereld en de maatschappij afspeelt, en vooral voor de literaire tijdschriften geldt, dat zij niet zelden de antennes zijn waarmee nieuwigheden worden opgevangen. Over tijdschriften schrijven is echter niet altijd een dankbare taak, want alleen al door de constellatie van redacteuren en medewerkers wordt het moeilijk een coherent beeld te schetsen van het blad als zodanig. Dat is zeker het geval wanneer zich tussen de oprichting (het initiële perspectief) en de verdere ontwikkeling gebeurtenissen voordoen die het haast onmogelijk maken een eenduidige interpretatie te geven. Dertig jaar geleden hadden we Bok: een uitsluitend kritisch-polemisch eenmanstijdschrift waarvan het gezicht makkelijk kon worden bepaald. Maar het was (en is) een uitzondering. In het kielzog van de jaren 60, toen de onvrede met de gevestigde tijdschriften bleef groeien, werd nog een groot aantal literaire tijdschriften opgericht door jongeren die niet meteen de gelegenheid kregen in het officiële circuit te publiceren. Een daarvan was Restant. Toen in januari-februari 1971 het eerste (gestencilde) nummer verscheen, was het de spreekbuis van de ‘Poëzieclub de Nieuwe Degeneratie’. Dit initiatief was in de loop van 1970 ontstaan aan de Gentse universiteit: studenten eerste kandidatuur (Gerrit Bosman, Jan Braet, André Lefèvre, Jean-Marie Maes, Roel van Londersele, André Vansteenbrugge, Jozef Verbist) zochten een ‘oudgediende’ (Luk de Vos) om als verantwoordelijk uitgever op te treden. In het eerste nummer schreef Maes: ‘Het tijdschrift wil een alternatief zijn voor de grote, bloedloze, ontoegankelijke, gesubsidieerde tijdschriften’, woorden die samen met het bepalen van de normen (‘kwaliteit’) herinneringen oproepen aan wat Hedwig Speliers in zijn polemiserende boek Die verrekte gelijkhebber (1973) zo onomwonden formuleerde. Overigens was Speliers (samen met Mark Braet), vertegenwoordiger van de ‘gevestigde’ literatuur, medewerker aan Restant, en zetelde hij zelfs vanaf nr. 4-5 in de redactie. De filosofie van het alternatieve werd weergegeven in de titel: ‘Toen eerder motto voor wat anderen niet goed vonden, voor wat, met de durf der onwetendheid, sterk zou blijven na een strenge selektie; maar toch lag er ook al de kiem voor wat later geaktualiseerd en geoperationaliseerd zou worden: de idee van rest, overblijfsel, residu vooral’ (Luk de Vos in zijn overzichtsartikel ‘Restant des tijds. Flatulentia cerebralis, en nóg honger’ (jubileumnummer, jrg. X, nr. 1, pp. 219-224). Al na het derde nummer (mei 1971) was er onenigheid over het te voeren beleid en scheurden enkele redacteuren zich af; zij richtten Koebel op. Vanaf dat ogenblik zou Restant opteren voor een literair-kritische, later ook tekstwetenschappelijke benadering (Luk de Vos). Bij het afsluiten van de eerste jaargang (november-december 1971) kwam de toenmalige redactiesecretaris Eddy Beullens nog eens op het enthousiasme van de alternatievelingen terug en werd er gepleit voor de benadering van de actuele lite-

[p. 437]

ratuur, waarbij de moeilijkheidsgraad van sommige artikelen met de mantel der liefde werd bedekt onder het excuus dat elke discipline haar eigen vakterminologie heeft. Die terminologie, samen met de vaak studentikoze en platvloerse woordspielerei, zou inderdaad uitgroeien tot een van de gemakkelijk herkenbare trekken van Restant. Toch nam de kritischessayistische diepgang toe, en vanaf de derde jaargang zette zich een tweede vernieuwing door: de systematische aanbreng van vertalingen uit minder bekende landen, wat jaren later nog zou leiden tot het bijzondere nummer over De Derde Wereld en de Vrouwen (jrg. VII, nr. 3, 1978). Themanummers en volwaardige boekpublikaties als speciale nummers werden inderdaad belangrijke verwezenlijkingen van Restant: ik vermeld o.a. Van Walravens weg (jrg. V, nrs. 2-3-4, 1976), een stripnummer (1977), Science fiction: Status of Status Quo? (1977, een primeur over dit onderwerp in het Nederlands), Geschuwde interpretaties (1978, case-studies uit de Nederlandse letterkunde, tegen het stilzwijgen van de critici in naam van de algemene bekendheid), Ivo Michiels: een letterwerker aan het woord (1980) enz. In die periode (jrg. VII, 1978-1979) krijgt Restant ook de ondertitel ‘tijdschrift voor resente semiotische teorievorming en de analise van teksten’, waardoor de nieuwe koers (semiotiek) wordt uitgestippeld. Ik verwijs hier met name naar het bijzondere nummer over Wetenschapsteorie, semiotiek & literatuurwetenschap (1981), waarin eminente medewerkers deze nieuwe benadering van een ideologisch-wetenschappelijke aanpak illustreren. Overigens beperkt het tijdschrift, dat vooral sedert het Michielsnummer een internationaal cachet krijgt, zich dan niet langer tot de literatuur, maar komen ook de film en de performatieve kunsten aan bod.

Het voorbije decennium is Restant meer gaan betekenen dan een tijdschrift alleen: met de Interdisciplinaire Groep Digamma wordt expliciet op internationaal niveau gewerkt, de Intrepid-reeks (International Research Papers of the Indigo Digamma) bracht, in samenwerking met de alternatieve uitgeverij Exa, studies over onderzoek naar de grondslagen van wetenschappen en maatschappij (o.m. Nieuw Rechts). Om ook deze periode glorierijk af te sluiten, gaf Restant opnieuw een jubileumnummer uit (jrg. XIX, nrs. 2/3, 1991), onder de merkwaardige titel Schrikkelijk Spoorweg Ongeluk. Omdat het tijdschrift doorgaans twee algemene en twee themanummers publiceert, en dit jubileumnummer een ‘algemeen themanummer’ is geworden, kan het, met de nodige zelfkritiek, ‘ontspoord’ worden genoemd. Maar daarom is het niet minder interessant. Er is poëzie, voorts een afdeling ‘Machines!’, waarin o.m. een bijdrage over het literaire effect van de massale mobilisering in het Fin de Siècle, die kan worden gelezen als ‘een proeve van vergelijkende literatuurwetenschap, met name een post-structuralistische vorm van materialistische literatuurstudie, c.q. literaire historiografie’. En dat is niet alles: dit jubileumnummer is een staalkaart van wat Restant te bieden heeft: artikelen over het beeldverhaal, over filosofie, over Belle van Zuylen en diverse andere onderwerpen. Bijna 800 bladzijden lectuur, en dat voor een tijdschrift dat twintig jaar geleden enkele gestencilde papiertjes telde.

Paul van Aken

Schrikkelijk Spoorweg Ongeluk, 20 jaar Restant, jrg. XIX, nrs. 2/3, 1991, onder redactie van Kris Humbeeck en Jeroen Olyslaegers, m.m.v. Bart Vanegeren, Antwerpen, 796 p.