Ons Erfdeel. Jaargang 36

Om ergens niet te zijn

Reisgeld, de nieuwe bundel van Miriam Van hee, brengt vergeleken met eerder werk weinig dat echt nieuw of verrassend klinkt. Dat hoeft ook niet. Het zou zelfs strijdig zijn met het meest fundamentele principe van haar poëzie. Miriam Van hee schrijft immers altijd modulaties, variaties op eenzelfde grondthema. Dat is tegelijk de beperking en de aantrekkingskracht van haar werk. Eigenlijk is het zelfs verkeerd om te zeggen dat zij een basisthema varieert: het variëren zelf, het voorzichtig uitbalanceren van stemmingen is haar grondthema. Maar ook ‘stemmingen’ is verkeerd, klinkt te vrijblijvend en te toevallig. Probeer je dan als bespreker een ander woord - emoties, ervaringen, houdingen, of zelfs existentiële situaties -, het is altijd te veel of te weinig gezegd, te oppervlakkig of te zwaarwichtig.

[p. 426]

Miriam Van hee (^o1952).

Dat is het probleem met deze poëzie, die leeft door de kracht van nuancering, van geven en nemen, van aarzelen, van het besef dat alles wat gezegd wordt al te veel gezegd is. Een formulering als de titel van dit stukje is daarvoor heel typerend. ‘Om ergens niet te zijn’ is heel iets anders dan b.v. ‘om nergens te zijn’. Zoals het er nu staat, gaat het over het verlangen naar afwezigheid maar ook naar aanwezigheid. En over het verlangen om niet te bestaan, of tenminste om ‘ergens’ niet te bestaan. Het is het slotvers van de driedelige cyclus ‘Ziektebeeld’, waarin de ik bij het ziekbed van haar zoontje waakt en mijmert over haar plaats in het leven, als dochter van ouders en moeder van kinderen. Een plaats bij uitstek dus om niet te weten waar je bent, verloren tussen verleden en toekomst. Dat hele derde gedicht van de cyclus luidt zo:

ik ben een lange weg gegaan
en uitgekomen in dezelfde straat
met smalle donkere huizen
naast mij ligt mijn zieke zoon
de kachel suist, het wasgoed droogt
ik waak zoals mijn moeder waakte

bij het raam om licht te zoeken
om sneeuw te zien of regen
om ergens niet te zijn.

Daarover gaat het de hele tijd in het werk van Miriam Van hee: weggaan en terugkomen, veranderen en blijven, ontsnappen maar vastzitten, kijken naar wat elders gebeurt, iets zien maar niet weten wat beter is om te zien, verlangen ‘om ergens niet te zijn’. Om dat te zeggen is poëzie als deze nodig. ‘Maar’, ‘of, ‘misschien’, ‘ergens’, ‘ooit’, ‘iets’, het zijn de woorden die haar poëzie het best typeren. Waar het over gaat, is minder belangrijk: over de eigen jeugd, herinneringen aan het leven thuis, over de kinderen, over een liefde die verdwijnt en over nieuwe liefdes die in steeds weer dezelfde aarzelingen gekneld blijven. Over de onoplosbare tegenstelling dus tussen droom en werkelijkheid: onmacht, illusies, verlies, hoop.

Dat is allemaal niet nieuw, de halve wereldliteratuur gaat daarover. Bijzonder is alleen de verstilde, buitengewoon geraffineerde manier waarop dat in deze gedichten vorm krijgt. Het is zeker niet de meest voor de hand liggende vergelijking, maar in de beste gevallen roepen de verzen van Miriam Van hee de late Van Ostaijen op en diens ‘thematische lyriek’. Oppervlakkig bekeken schrijft Van hee bekentenispoëzie, drukt zij gevoelens uit, vertelt zij met stemming geladen anekdotes. Maar waar zij helemaal overtuigt, is daar waar dat allemaal slechts materiaal wordt om er ‘muzikale’ thema's van te maken, om zich op die manier juist weg te schrijven van mededelingen, gevoelens, voorvallen en stemmingen. Om te belanden in het gebied van het anderszins onbenoembare. Zoals in dit gedicht: het is helemaal een anekdote, maar die telt nog nauwelijks mee.

ik stapte uit de trein
en jij stond daar op mij
te wachten, de mensen
haastten zich naar huis
of ergens heen
ze werden voortgejaagd
als dolle bladeren
door smalle straten

het was de eerste koude dag
de vogels trokken
naar het zuiden, wij warmden
onze handen aan elkaar

straks komt het grote sneeuwen
en wij zijn sterfelijk

Hugo Brems

miriam van hee, Reisgeld, De Bezige Bij, Amsterdam, 1992, 45 p.