Ons Erfdeel. Jaargang 36

De wereld wil bedrogen worden

In De verlakkers heeft Wim Zaal, zoals de ondertitel ‘Literaire vervalsingen en mystificaties’ duidelijk aangeeft, een groot aantal gevallen van literair bedrog beschreven. Hij bestrijkt daarbij vierduizend jaar binnen- en buitenlandse literatuur.

Het is een buitengewoon interessant boek geworden, dat bovendien plezierig leest. Naast allerlei bekende mystificaties en vervalsingen zoals Het Oera Linda Boek, Julia en de Songs of Ossian beschrijft Zaal honderden andere gevallen, de ene keer heel ingenieus van opzet, de andere keer buitengewoon knullig uitgevoerd. Je staat er soms van versteld hoe makkelijk de mensen zich laten beetnemen en dat geldt niet alleen voor amateurs, maar ook voor specialisten.

Zaal moet zich jarenlang intensief in dit onderwerp hebben verdiept en massa's materiaal hebben bestudeerd om deze studie te kunnen schrijven. Het resultaat is bewonderenswaardig.

Natuurlijk is niet elk geval van bedrog even interessant, maar Zaal heeft toch, en met succes, geprobeerd zoveel mogelijk verschillende soorten vervalsingen te bespreken en daarnaast gezocht naar een zo groot mogelijke spreiding in de achterliggende motieven van de vervalsers. De streken die men uitgehaald heeft en de moeite die men er soms voor heeft moeten doen, zijn onvoorstelbaar en gaan menigmaal je fantasie te boven. Zo las ik met stijgende verbazing over de methoden die ene Thomas J. Wise (1859-1937) erop na hield. Deze in hoog aanzien staande man stelde nieuwe exemplaren samen door in tientallen bibliotheken telkens één katern uit een zeldzaam boek te verwijderen en deze opnieuw te laten binden. Ook liet hij van beroemde dichtbundels een eigen druk maken waarin hij het jaartal van uitgave enkele jaren vervroegde en de indruk wekte dat het zo om een privé-uitgave ging, op kosten van de schrijver gedrukt in slechts enkele exemplaren, bestemd voor naaste vrienden. Zulke uitgaven zijn voor verzamelaars goud waard. Het meest ongelooflijke van deze vervalste ‘eerste drukken’ is dat ze op een veiling in 1967 evenveel opbrachten als de ‘echte’ eerste druk van een dichtbundel. En over moeite gesproken: de vervaardiger van Het Oera Linda Boek moet, als hij dag in, dag uit aan deze geschiedenis heeft gewerkt, minstens een vol jaar bezig zijn geweest, ‘had iemand nog andere werkzaamheden, dan moet de vervaardiging wel drie jaar lang zijn vrije tijd in beslag genomen hebben’, aldus Zaal.

Naast de sluwheid van de bedrieger(s) valt steeds weer de stompzinnigheid en de domheid van het publiek op. De wereld wil inderdaad bedrogen worden. Een prachtig voorbeeld daarvan is het hoofdstuk over de tamelijk onbekende Léo Taxil en zijn compagnon Karl Hacks die het met hun boeken over de vrijmetselarij wel erg bont maakten. Bij deze schrijvers ging het uitsluitend om het gewin, net zoals bij het duo Kujau en Heidemann die betrokken waren bij de vervalste dagboeken van Adolf Hitler. Je kunt je trouwens afvragen of deze vervalsingen in een boek over literaire mystificaties thuishoren, maar het is wel een spectaculair verhaal. In deze

[p. 282]

en soortgelijke gevallen zien we steeds dat schurken inspelen op de verblinding van een individu die zich helemaal op één schrijver geconcentreerd heeft. De wens om met een oorspronkelijke brief of een tot dan toe onbekend werk op de proppen te kunnen komen, is zo groot, dat de bedrogene alle kritische zin laat varen en een makkelijke prooi blijkt te zijn. Zaal geeft hiervan vele mooie voorbeelden: het sterkst vind ik de Shakespeare-vervalsingen van Samuel Irelands zoon William Henry die zijn fanatieke vader zo graag aan Shakespeariana wilde helpen dat hij niet alleen voor brieven zorgde, maar zelfs met een totaal onbekend toneelstuk te voorschijn kwam, het beroemde Vortigern.

Geldelijk gewin is namelijk niet het meest voorkomende motief bij literair bedrog. Veel vaker zien we de drang om de dames en heren deskundigen eens goed voor schut te zetten, zoals de Tachtigers met behulp van Guido's Julia deden of een groepje journalisten met de ‘atonale’ bundel De Quartslamp voor elkaar kreeg.

Daarnaast kan het om aanzien gaan, zoals in het geval van Sjolochov, wiens hoofdwerk De Stille Don regelrecht uit de pen van de overleden Krjoekov kwam. Juist op grond van dat gejatte werk kreeg Sjolochov de Nobelprijs voor de literatuur.

Wie geïnteresseerd is in mystificaties en vervalsingen, moet een groot aantal verschillende bronnen raadplegen. De laatste overzichtsboeken in ons taalgebied over dit onderwerp dateren uit de jaren vijftig en het is zonder meer een verdienste van Zaal dat hij allerlei vormen van literair bedrog nu weer eens bij elkaar gezet heeft. Daaronder bevinden zich ook allerlei minder bekende gevallen. Bovendien gaat Zaal uitvoerig en gedetailleerd in op de omstandigheden waaronder de mystificaties ontstonden, de motieven van de bedriegers, de manier waarop het bedrog ontdekt werd en de gevolgen ervan. Voor elke liefhebber van literatuur is dit boek een aanrader.

Ruud A.J. Kraaijeveld

wim zaal, De verlakkers. Literaire vervalsingen en mystificaties, Amber, Amsterdam, 199 p.