Ons Erfdeel. Jaargang 36

[p. 270]

Culturele kroniek
Literatuur

Mevrouw Onveiligheid, komt u binnen. Nieuwe poëzie van Anna Enquist

Wat uit tijdschriftpublikaties al viel op te maken, gebeurde. Snel na haar geruchtmakende debuut, Soldatenliederen, verscheen van Anna Enquist een nieuwe bundel, met een al even uitdagende titel, Jachtscènes. Het publikatie-tempo past voor je gevoel volkomen bij dit dichterschap, dat zo energiek en gedreven aandoet.

Jachtscènes maakt duidelijk, dat in Enquists werk een aantal motieven hetzelfde is gebleven. Net als in Soldatenliederen contrasteert een gretig talent voor het aardse, voor feest, dans en het ondergaan van meeslepende indrukken met het kwellend besef dat alles in een handomdraai kan uitlopen op ramp, op bezwijken aan angst, op slachtpartij. Enquist schrijft bij uitstek de poëzie van het onveilig respijt. Lustig is het leven, maar bovenal is het hachelijk. Iedereen weet dat of kan dat weten. Het inzicht brengt de dichteres soms tot een paradoxale afkeer van het leven, tot weerzin tegen groei en bloei. Het valt te lezen in een gewelddadige ode op de winter, het seizoen van de betrekkelijk veilige stilstand.

Kerstmis in februari

Winter, weiger toch het harnas van bevriezing
prijs te geven, handhaaf het regiem van vorst
zodat wie over harde ribbels holt de enkels
breekt, zijn koud gezicht bezeert. Zodra
de grond verweekt begint het zwoele circus
van de groei: wortels en wormen, vraatzucht
en verzadiging, lauw zwellend zaad. De bomen
in verwachting, bezig met het baren van hun
blad, zijn niet meer waakzaam; al wie ondergronds
ontdooit gaat vreten en verlangen, wordt
een pronkziek doelwit voor het wreed seizoen.
Ik ving nog niet voldoende scherpe wind,
vertrap de laffe crocus met mijn hak en
wens geen lente; misselijk van ingehouden
mildheid wens ik geen lente dit jaar.

Zo bevat Jachtscènes evenals het debuut weer een aantal buitengewoon mooie en originele gedichten. De toon ervan is sterk en stellig en in volstrekte tegenspraak met de twijfel, angst en kwetsbaarheid waarover die verzen gaan. Die merkwaardige tegenstelling zorgt in deze poëzie voor zo'n heftige spanning, zo'n obstinate stijl, typerend voor Enquists mentaliteit.

Van haar verfrissende eigengereidheid heeft ze ondubbelzinnig getuigd in diverse interviews. Ze

Anna Enquist (^o1945).

heeft lak aan ideeën over wat wel en niet mag in poëzie. Zo zou je kunnen vinden dat rederijkerachtige personificaties in moderne poëzie vrijwel onmogelijk zijn geworden. Maar zie, zonder enige gêne heeft de dichteres het over Mevrouw Onveiligheid, mijn zusje Passie, broer Woede, de vrienden bloed en vuur, moeder Morgen.

Onafhankelijke persoonlijkheden scheppen een eigen voorstellingswereld binnen hun poëzie: Van Geel, Kemp, Vroman, Fritzi Harmsen van Beek, ze zijn onverwisselbaar. Dat is, zo kun je na twee bundels zeggen, bij Enquist ook zo. Ze heeft haar eigen specialiteiten: muziek en muzikanten, het toegewijde en panische moe-

[p. 271]

derschap, de zinnelijke uitbundigheid, de liefde voor landschappen, het huiselijk aandoende detail als borstel en bezem, thermosfles, zalmboterham.

In Soldatenliederen speelde het beroep - psychologisch therapeute - nog een belangrijke rol. In deze tweede bundel is dat nauwelijks het geval. Wel is Jachtscènes net als het debuut opgebouwd uit acht afdelingen. Dat suggereert een compositorische bedoeling, een ontwikkeling. Evenmin als in Soldatenliederen heb ik de dwingende noodzaak van die acht afdelingen goed kunnen begrijpen. Gedichten waarvan je zou denken dat ze thematisch bij elkaar horen, vind je verspreid over de afdelingen. Dat geldt dan niet voor de Giovanni-gedichten, die een hechte eenheid vormen.

Intussen is Jachtscènes een bundel die over de hele linie overtuigt. Door verrassende denkbeelden, door schilderachtige kwaliteiten, bizarre observaties, en de vaak staccato-achtige voordracht. Barokke bespiegeling, alarmerend visioen zoals ‘Waar de trein ons brengt’ - vakantie en deportatie in één gedicht - Anna Enquist deinst terug voor niets. Met een zekere dwangmatigheid verdiept ze zich in het gruwelijke en nooit heb je het gevoel dat daar een behoefte achter zit om te shockeren.

Het is natuurlijk een kwestie van smaak en temperament, maar het allermeest houd ik van die gedichten, waarin het intieme zijn kans krijgt. Dat gebeurt dan in zo'n feilloos genoteerd gedicht over moeder en dochter.

Voor hobo en piano

Zij heeft het riet in huis gehaald waar, altijd
met een zweem van streling, snaren klonken. Zij
wil niet als de klarinet behagen, niet verlokken
als de fluit. Zij stelt. Zo eenzaam heb ik haar
als meisje nooit gehoord. Met haar oprecht en
puur geluid blaast zij zich daaglijks verder weg.
`Wat nu? Ik bied haar fluisterende tegenstemmen
op het aangetast gebit van mijn klavier, ik vang
mijn grote kind nog in een uitgerekt accoord
maar ga haar toevertrouwen aan de tegenwind.
Ed Leeflang

anna enquist, Jachtscènes, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1992, 70 p.