Ons Erfdeel. Jaargang 36

Het buitenland en wij

Het lijkt onwaarschijnlijk, maar het bewijs ligt op tafel: in het door burgeroorlog geteisterde Joegoslavië verscheen een nieuw literair tijdschrift en dan nog eentje dat volledig aan Nederlandstalige literatuur is gewijd. De titel ervan is Erazmo (Erasmus - Redactieadres: Rabina Alkapaja 5, 11080 Zemoen - ISSN 0354-2386). Alles is in cyrillisch schrift en dus duidelijk Servisch.

De publikatie start onder het beschermheerschap van de Internationale PEN en is mede mogelijk gemaakt door steun van het Nederlandse Literair Produktieen Vertalingenfonds en het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Jelica Novakovic-Lopušina (^o1955).

De redactie van Erazmo is zich bewust van het zonderlinge tijdstip waarop het tijdschrift van start gaat. Hoofdredactrice Jelica Novakovic-Lopušina schrijft onomwonden in haar inleidende brief: ‘We zijn uitgevaren, ondanks het onweer. Misschien zal menigeen het amoreel vinden, maar het verruimen van gezichtvelden is de enige manier waarop wij allen menen te kunnen helpen. Zal ons ooit een schip uit de andere richting tegemoet komen?’

Erazmo kondigt zich aan als een tijdschrift, maar de eerste aflevering doet daar bepaald niet aan denken. Het gaat om een verbluffend boek van 520 pagina's, waarin maar liefst vijf volledige romans zijn opgenomen, met als ‘toemaatje’ nog drie novellen, een toneelstuk, een gedichtenbundel, een tiental verhalen en meerdere gedichten en essays. Dat houdt niemand vol. Nog afgezien van alle materiële en financiële beslommeringen, hoe essentieel die ook mogen zijn, moeten we bekennen dat onze Nederlandstalige literatuur tegen zo'n tempo over afzienbare tijd nauwelijks nog iets te bieden zou hebben dat echt het vertalen waard is.

Houd ik mijn hart vast voor de toekomst van Erazmo, zelfs in de vorm van een jaarboek, dan wijs ik er toch meteen op dat de eerste aflevering - of er nu een vervolg komt of niet - op zichzelf al een buitengewoon boek vormt, met veel bekende namen en goede teksten. De vertalers, grotendeels oud-studenten van het lectoraat

[p. 142]

Voorpagina van ‘Erazmo’.

Nederlands van de Filologische Faculteit van Belgrado, zijn Ivana Šcepanovic (vice-hoofdredactrice), Olivera Petrovic, Marija Rac, Ana Stefanovic, Vladimir Novakovic, Jelena Markovic en de reeds genoemde hoofdredactrice.

Om het met titels van opgenomen werk te vragen: wordt deze ‘citoyenne de la frontière’ een ‘bruid in de morgen’ of verdwijnt de publikatie na de eerste briljante poging ‘zonder trommels en trompetten’?

Een even aangename verrassing kwam uit Duitsland. In de ‘Schriftenreihe der Universität Oldenburg’ verscheen Eine Künstlerfreundschaft, zijnde de briefwisseling (1919-1927) tussen de expressionistische schilder Fritz Stuckenberg en onze niet minder expressionistische dichter Van Ostaijen (Holzberg Verlag, Oldenburg - 175 p.- ISBN 3-87358-376-3). De uitgever van deze belangwekkende briefwisseling is Francis Bulhof, die daarmee tegelijkertijd onze voorstelling van Van Ostaijen en ons beeld van het Duitse kunstgebeuren in de jaren twintig meer kleur geeft.

Bulhof heeft (gelukkig voor de doorsnee lezer) niet geopteerd voor een kritisch-historische tekstuitgave, anders ‘wäre der Text vor Klammern, sic-Ausrufen und anderen Zeichen... einfach nicht mehr zu lesen gewesen’. Hij heeft integendeel het Duits van onze poëet bijgewerkt en in een paar brieven het Frans van de schilder vertaald zonder de aperte fouten, omdat hij de inhoud wou laten primeren. Zijn belangrijkste oogmerk was: een Europese kunstenaarsvriendschap voor te stellen die bijgedragen heeft tot de literaire theorievorming en die bovendien kunsthistorisch interessant is omdat ze een beeld schetst van de toenmalige avant-garde en Berlijnse kunsthandel (p. 7).

Je kunt de brieven dus op die manier benaderen. Wie daar minder voor voelt, kan zijn aandacht vooral toespitsen op de ‘dramatis personae’. De dichter en de vijftien jaar oudere, levenslustige schilder kwamen met elkaar in aanraking doordat Van Ostaijen eind oktober 1918 de Antwerpse plaat had gepoetst, in het gezelschap van de niet altijd berekenbare Emmeke Clément. Van Ostaijen vluchtte vanwege zijn politieke activiteiten, zijn vriendin veeleer omdat ze niet elk moment het gezelschap van Duitse officieren had geschuwd. Ze was getrouwd geweest, maar had al tijdens de oorlog haar man en dochtertje verlaten. Toen Paul en Emmeke ijlings uit Antwerpen verdwenen, waren ze respectievelijk tweeëntwintig en negentien jaar.

Natuurlijk veranderen die biografische weetjes niks aan de gedichten van Van Ostaijen noch aan de schilderijen van Stuckenberg. Maar ik wil me niet ontveinzen dat de dichter via deze brieven meer dan tevoren een mens van vlees en bloed voor me is geworden en dat ik zijn artistieke theorieën ongemoeid heb gelaten. Geplaatst voor de oude, bekende keuze tussen vorm en vent heb ik gekozen voor de vent. En zijn vriendin.

Jan Deloof