Ons Erfdeel. Jaargang 36

Elsschot vertalen

In mei 1992 verscheen in de pocketreeks ‘Twentieth-Century Classics’ van Penguin Books een door mij gemaakte Engelse versie van Willem Elsschots romandebuut Villa des Roses.⁽¹⁾ De vertaling was voorzien van een korte inleiding, enkele noten en een plattegrond van de Parijse stadswijk Les Ternes waar het verhaal zich grotendeels afspeelt. Op de kaft roept een prachtige foto van Eugène Atget verrassend goed de sfeer op van het pension van het echtpaar Brulot - net de kamer van Madame Dumoulin.

De Antwerpse meester bevond zich nu in een uitgelezen gezelschap van Europese grootheden als Anna Achmatova, Conrad, Joyce, Kafka en D.H. Lawrence. Bovendien wilde de uitgever deze titel op lange termijn beschikbaar houden in zijn fonds.⁽²⁾

(1) willem elsschot, Villa des Roses, translated with an introduction by Paul Vincent. Harmondsworth: Penguin Books, 1992, 140 p. Mijn vertaling gaat uit van de tekst van het Verzameld Werk van 1957, die op tal van punten verschilt van latere pocketuitgaven van het boek.

(2) Interview in De Morgen, 20 mei 1992. Een rubriekje in de fondscatalogus geeft een nogal vage omschrijving van het boek: ‘A Dutch diary of a nobody displays the foibles of the European lower bourgeoisie at a high point in their fortunes.'’

Algemene uitgangspunten

Waarom juist dit boek gekozen? Een drietal latere teksten, Lijmen, Het been en Het dwaallicht waren al in de jaren zestig in de reeks Bibliotheca Neerlandica verschenen in de vertaling van Alex Brotherton.⁽³⁾ Ondanks het Parijse decor, de afwezigheid van zowel Laarmans als Boorman en een veelheid aan figuren waar de rijpe Elsschot buiten kan, is de schrijver in stilistisch opzicht volop aanwezig. In principe ben ik het hartgrondig eens met de typering van Elsschots schrijven als ‘de kunst van het weglaten’⁽⁴⁾ en

(3) willem elsschot, Three Novels. Soft Soap/The Leg/Will-o-'-the-Wisp, Leyden/London/New York: Sijthoff/Heinemann/London House & Maxwell, 1965. Een heruitgave door New Amsterdam Books in New York is onlangs aangekondigd.

(4) j.w. holsbergen, Bzzlletin 54 (Willem Elsschotnummer, april 1977), 57.

[p. 141]

met de vermaning van Karel van het Reve - die overigens Villa des Roses het strakste en grimmigste boek van Elsschot vindt -: ‘...zodra de vertaler er krulletjes aan gaat’ maken, verdwijnt het Elsschot-effect’.⁽⁵⁾

(5) nrc/Handelsblad, Cultureel Supplement, 10 juli 1987.

Het vele Frans

Eén vertaaltechnisch probleem dat zich voordeed was het veelvuldig gebruik van het Frans in het origineel. Er is voor een pragmatische middenweg gekozen. Wat in de Nederlandse tekst sowieso omschreven of uitgelegd werd (het reclamebord van het pension, de menukaart van het verjaarsfeestje van mevrouw Dumoulin, enz.) heb ik onvertaald gelaten; bij Franse liedteksten, citaten, enz. heb ik achterin een letterlijke vertaling gegeven. Andere woorden en uitdrukkingen zijn ofwel stilzwijgend verengelst (de belediging ‘Vieille tomate’ die de keukenmeid Aline mevrouw Brulot achternagooit wordt bijvoorbeeld ‘Old bag’). Een paar vertrouwde stoplappen zoals ‘nom de Dieu’ zijn noch vertaald noch geannoteerd.

In de kantlijn

Bij één tekstuele kleinigheid bleek geen Elsschot-kenner te hebben stilgestaan. Wat betekende de tweede bijnaam van het aapje van mevrouw Brulot, ‘Soleilland’, dat gebruikt wordt als het beest zich misdraagt?⁽⁶⁾ Deze werd achtereenvolgens verklaard als een toespeling op de merknaam ‘Soleil’, een destijds populair Frans wasmiddel, een vervorming van Soliman, de Turkse moordenaar van een Napoleontische generaal en in de Franse volksmond synoniem met alles wat kwaad was, en een verwijzing naar ‘zonneklopper’ (d.i. lanterfanter). Een sluitend bewijs ontbreekt (nog).⁽⁷⁾

(6) Aan Ronald Spoor in Den Haag ben ik dank verschuldigd voor het instellen van een informele enquête.

(7) Zie ook Johan Anthierens, Willem Elsschot: Het Ridderspoor, z.p. [Leuven], z.d. [1992], pp. 45-47.

Vooruitzichten

Hoe moet het verder met de Elsschot-promotie in het Engels taalgebied? Het wachten is uiteraard op vertalingen van het overige werk.

Een versie van Kaas lijkt bijvoorbeeld een voor de hand liggend vervolg op Villa des Roses. Dit zou nog meer inhoud kunnen geven aan de lovende flaptekst van de vertaler en criticus Martin Seymour-Smith achterop de Penguin-editie: ‘Elsschot is full of subtle feeling and his style is highly economical and lucid... a sophisticated, parodie, tender realist of genius.’

Paul Vincent