Ons Erfdeel. Jaargang 36

August Vermeylen: leven en werk

August Vermeylen (1872-1945), de geestelijke leider van het tijdschrift Van Nu en Straks (1893-1894; 1896-1901) en van de gelijknamige beweging, staat bekend als een mijlpaal in de literatuurgeschiedenis van Vlaanderen. Hij blijft echter, als essayist, ook brandend actueel. De bekende sloganeske slotwoorden van het opstel Vlaamsche en Europeesche Beweging (1900): ‘om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. - Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden’, lijken in ieder geval, in het Europa van 1993, nog aan betekenis te hebben gewonnen.

De uitspraak tekent Vermeylen als flamingant die de Vlaamse Beweging op het spoor zette van de culturele en economische emancipatie. Het bewust cultiveren van de eigen taal was voor Vermeylen geen doel maar een middel. Het

August Vermeylen (1872-1945).

verlangen naar ‘een sterk nationaal leven, gebouwd op den grondslag der volkstaal’, zo schreef hij in 1912, ‘sluit toch niet het gezonde internationalisme uit, dat een vereiste van het moderne leven is’. Ook als hoogleraar zou Vermeylen zijn Europese ideeën uitdragen: zelfs zijn afscheidscollege in Gent was nog gewijd aan ‘De Europeesche eenheid in de letterkunde en in de kunst’.

De beknopte Vermeylen-biografie, uitgegeven door het Vrijzinnig Studie-, Archief- en Documentatiecentrum Karel Cuypers, komt dus goed op tijd om aan zijn betekenis te herinneren. Ze biedt een overzichtelijke, voor een groot publiek toegankelijke synthese van de bekende gegevens maar verwerkt ook de resultaten van recent onderzoek. De auteur, Raymond Vervliet, doceert Europese letterkunde, vergelijkende en sociologische literatuurstudie aan de Universiteit Gent en was de aangewezen persoon om het beperkte aantal beschikbare bladzijden optimaal te benutten. Eerder heeft Vervliet al een aantal brieven uit Vermeylens studietijd in Berlijn en Wenen becommentarieerd (NVT 1972) en hij is de auteur van de geschiedenis van Van Nu en Straks in Van ‘Arm Vlaanderen’ tot ‘De voorstad groeit’ 1888-1946, de (verlate) invulling van deel X in de reeks Geschiedenis

[p. 126]

van de Letterkunde der Nederlanden (1988).

Het overzicht van ‘Leven en werk’ van Vermeylen is helder gestructureerd, grondig gedocumenteerd en biedt ten dele ook nieuwe informatie. Vervliet belicht Vermeylens betekenis als pionier van de avant-garde van het fin de siècle van de vorige eeuw: zijn baldadig optreden en zijn contacten met de internationale vernieuwingsbeweging hebben de Vlaamse literatuur uit haar kleinburgerlijk conformisme en isolement gehaald. Van Nu en Straks was een exponent van de Nieuwe Kunst (Art Nouveau) waarvan Brussel het brandpunt was; Henry van de Velde ontwierp de omslagtekening van de eerste reeks en trok medewerkers aan (ook uit Nederland); jonge literatoren als Stijn Streuvels, Karel van de Woestijne en Herman Teirlinck vonden er een forum voor hun werk.

Vooral echter als essayist wordt Vermeylen hier in een nieuw licht gesteld. Zijn literair- en kunsthistorische studies worden, voortbouwend op een opstel van Alb. Westerlinck, methodologisch gesitueerd en krijgen als zodanig ook extra waardering. Vermeylen kwam - via zijn ‘Duitse’ aanvullende studies - in contact met een nieuwe of alternatieve methode van kunstbeschouwing, die tegenover het mechanistisch determinisme van het positivisme, het intuïtionisme van de opkomende geesteswetenschap stelde. Zelf ontwikkelde hij als literatuur- en kunsthistoricus een ‘genetischstilistische methode’ die door Vervliet als in die tijd baanbrekend wordt gekarakteriseerd. In zijn algemeen bekende fresco Van de Catacomben tot El Greco (1946; oorspr. in 3 dln., 1921-1925), zou Vermeylen verder ook de weg wijzen naar een synthese van een formeel-stilistische en een sociologische benadering.

Vermeylen werd al in 1901 benoemd voor een nieuw opgerichte cursus kunstgeschiedenis aan de ULB. Het jaar daarop werd hij er belast met een cursus Histoire de la littérature flamande en vanaf 1904 ijverde hij voor de oprichting van de sectie Germaanse. Zijn flamingantische acties werden hem in de Franstalige Brusselse universiteit echter niet door iedereen in dank afgenomen. Maar ook in Gent, waar hij in 1923 werd benoemd in de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, blijkt alles niet meteen van een leien dakje te zijn gegaan: tegen zijn kandidatuur is aanvankelijk verzet gerezen, leert het archiefonderzoek. Vermeylens hardnekkig flamingantisme, ook op het academische niveau, werd uiteindelijk bekroond met de volledige vernederlandsing van de Gentse universiteit (1930), waarvan hij dan ook de eerste rector werd.

De monografie van Vervliet is een studie die de vooruitziende blik van Vermeylen en de veelzijdigheid van zijn activiteiten recht laat wedervaren.

Anne Marie Musschoot

raymond vervliet, August Vermeylen 1872-1945. Leven en werk, Uitgave van vzw Vrijzinnig Studie-, Archief- en Documentatiecentrum Karel Cuypers, Brussel. Reeks ‘Prominente Vrijzinnigen’, nr. 6, 88 p.