Ons Erfdeel. Jaargang 36

Taal heeft geen verhaal

Het was al duidelijk in zijn vorige poëziebundels: Rogi Wieg moet formuleren om te overleven. Dat is niet zo uniek voor een schrijver, maar Wieg heeft het tot zijn vaste thema gemaakt. Met zijn verhalenbundel Sinds gisteren zijn twee dagen verstreken en zijn poëziebundel Sneeuwvlok is daar geen verandering in gekomen. In zijn debuutbundel Toverdraad van dagverdrijf (1986) schreef Wieg: ‘Maanden nemen meer de vormen aan poëzie, / grillig ziektebeeld van uren waarin ik niets kan houden, / niets kan maken binnen mijn bereik’. Taal had volgens Wieg niet de kracht om de werkelijkheid vast te houden. Poëzie was een neurotisch tijdverdrijf. Wieg nuanceert dit beeld in zekere mate in Sneeuwvlok en Sinds gisteren zijn twee dagen verstreken. Zo eindigt Sneeuwvlok, dat in feite een poëtische genealogie is, met de regel: ‘Ik schep voor zandlopers iets te meten’ (p. 34). Wieg lijkt de tijd hier op zijn minst iets te bieden te hebben. Maar het wantrouwen blijft. Als Wieg de schoonheid van ‘de donkere vrouw’ wil beschrijven, dringt de tijd weer in zijn verzen door: ‘warm was ze, en ik zou willen schrijven / over dit leven, maar ik word steeds / gevuld door een grijsaard / met lange grijze zinswendingen’ (p. 8). Wieg wordt gedreven door de angst voor alles wat met tijd samenhangt: het verval, de eenzaamheid en de leegte: ‘Ik geloof in niets wat ik zie’ (p. 11). Een vrouw is voor hem pas werkelijk als hij haar heeft neergeschreven. Dat schrijven is opvallend vaak op het verleden gericht, alsof Wieg alles in het heden wil opnemen.

De groei van de dag is namelijk die van de sneeuwvlok, zoals hij zelf aangeeft in een tekstje dat aan het Sneeuwvlokgedicht voorafgaat. Wieg noemt dat de sneeuwvlok van Koch: een oneindig lange lijn omsluit een eindig oppervlak. Zoals sneeuw water wordt, zit het verleden in het later. Het is een romantisch motief, dat zijn gedichten melancholisch en vroegoud maakt en dat telkens terugkeert. In De zee heeft geen manieren schreef hij: ‘Ik ben zo Godvergeten oud’, in Roze brieven had hij het over ‘mijn oude ik’, en in Sneeuwvlok heet het: ‘er is / geen andere wereld mogelijk dan deze: / dat ik oud ben geworden’ (p. 11). De dichter moet timmeren ‘aan het beeldhouwwerk van mijn geheugen’ (p. 10), want er zijn dingen die voorbijgaan, maar door de taal mogen ze blijven: ‘het patroon in de tijd waaide niet dicht, het werd poëzie’ (p. 13). Het resulteert in een stamelend gedicht dat in zijn ritme vertraagd wordt door bijstellingen en tussenvoegsels, alsof de dichter zich voortdurend bedenkt en zijn woorden wil terugnemen.

Een leven in taal neerleggen kan wellicht alleen op die aarzelende manier, en Wieg is zich daarvan bewust: ‘Er bestaat geen formule die de dag kan beschrijven, zijn groei is als die van een sneeuwvlok’ (p. 14).

Misschien hangt ook de fragmentarische stijl van het gedicht

[p. 118]

Beginregels van ‘Van den Vos Reynaerde’.

hiermee samen: tussen wat ik als beschouwende passages zou omschrijven, worden flarden geweven die anekdotisch naar het verleden verwijzen, als garen dat in lussen door het denken getrokken wordt.

Door de verbondenheid met de beschouwing krijgt de anekdotiek vaak een verduidelijkende functie: ‘Ook volledigheid is verspilling, / het houten speelgoedpaardje dat aan een touw / wordt voortgetrokken door een kleine jongen / is ook onvolledig, niet warm of dampend, / maar naar de vorm van een paard’ (p. 20). Het anekdotische levert meestal wel de mooiste passages op, maar er zitten ook wel lelijke beelden bij (‘want de kunst sist: / grote woorden en laat elke regel zich aan de voorschriften houden: / wij worden worteltjes’ p. 27), clichés (‘Zij was ooit een vlinder / met lange, slanke vingers’ p. 29) of symboliek waarbij ik me weinig kan voorstellen (‘het ik wiegt in de sieraden / van een mooie mond’ p. 23). Sneeuwvlok verliest zich vooral in de explicitering. Op het einde van het gedicht zegt de ik-figuur bijvoorbeeld: ‘Dit werkstuk benadert niets, / het heeft een onmeetbare omtrek en gaat / over een niet uit te spreken bestaan’ (p. 27). Dat is geen draadje door het denken trekken, maar breien. In tegenstelling tot zijn vorige bundels is Rogi Wieg hier te breedsprakerig. Blijkbaar vond hij het aangewezen om zijn genealogie in een uitwaaierend gedicht weer te geven. Hij had er dan toch heel wat uitleggerigheid uit weg kunnen laten. Een sneeuwvlok hoeft immers niet altijd water te worden, ze kan ook verharden tot een ijskristal.

Paradoxaal genoeg zijn de verhalen in Sinds gisteren zijn twee dagen verstreken veel minder breedvoerig. Wel hangt ook hier een sfeer van herfstige melancholie en moeheid omwille van het momentane. De personages zijn eenzaam omdat ze het gevoel hebben niet te slagen in hun relaties. Ondanks het feit dat Wieg zijn verhalen in een ruimer perspectief plaatst dan zijn eerder verschenen novelle Beminde onrust, lijkt hij toch in elk verhaal aanwezig. Zijn personages zijn immers meestal naamloos, waardoor ze een soort algemeenheid krijgen, maar net zo goed personificaties kunnen zijn van Wieg zelf. Thematisch hebben deze verhalen dan ook veel met Sneeuwvlok gemeen. Opnieuw is er die behoefte om te schrijven: ‘Zo zijn schrijvers nu eenmaal, zelfs als ze dood zijn. Ze zijn veeleisend en vragen steeds naar woorden die het wit van hun wezen op kunnen vullen. Want schrijvers zijn heel wit van binnen’ (p. 125). Om dat wit op te vullen, grijpen de verhalen wellicht zo vaak naar het verleden terug en voelen de personages zich oud. Het is een zoektocht naar zuiverheid, naar de onschuld van een kind. Als de ik-persoon in het eerste verhaal bijvoorbeeld zijn vrouw probeert te beschrijven, komt hij terecht bij een foto waarop zij als baby op de arm van haar vader staat afgebeeld. Dan noteert hij: ‘De baby kijkt een beetje idioot, je zou niet denken dat er een volwassen vrouw uit zou groeien. Maar als je het gezicht goed bestudeert, komt ineens mijn vrouw tevoorschijn: de tijd draait zo snel dat ik echt ga vliegen; mijn vrouw is acht jaar, en dan veertien, en dan vijfentwintig’ (p. 8). Hij moet haar beschrijven om haar werkelijk te laten bestaan en om haar uit de eenzaamheid te bevrijden: ‘Zou mijn vrouw minder alleen zijn als zij ook in taal bestond? Ik weet het niet. Ze zou zichzelf dan kunnen zoeken in een boek, zoals een bloem - in een sprookje - zichzelf zou kunnen opslaan in een woordenboek’ (p. 10).

Maar de vrouw, die in de verhalen in wisselende gedaantes een sleutelrol speelt, verliest haar zuiverheid door op te groeien. De vrouwen blijven dan ook kinderloos, omdat ze onvruchtbaar zijn, of omdat de mannen weigeren een kind te verwekken. Liever wil de man een dochtertje van de vrouw maken, ‘een meisje dat je in je armen kon nemen en verhalen kon vertellen voor het slapen gaan’

[p. 119]

(p. 70). De werkelijkheid blijkt echter haar onschuld verloren te hebben. Daartegenover staan de pogingen om met taal die zuiverheid te bereiken. Maar Rogi Wieg beseft het: taal heeft geen verhaal tegen de werkelijkheid, want ze is een leugen. De schrijver negeert de tijd door de wereld te herscheppen. De titel van de verhalenbundel verwijst daarnaar. Hij is gegrepen uit een ontroerend verhaal waarin verteld wordt over een jongeman die liegt over zijn bezigheden om zijn oma gerust te stellen. Zo leidt hij een dubbel leven: één keer in het verhaal dat hij verzint en één keer in werkelijkheid.

Er blijft dan ook niet veel meer dan negatie over, een sfeer van moeheid en leegte. Mannen en vrouwen drijven weg van elkaar of blijven samen uit gelatenheid. Wieg heeft daar geen pathos voor nodig. Hij zet die personages in rake, bijna afstandelijke typeringen neer en laat hen in een impressionistische, parabelachtige sfeer bewegen. Af en toe lijkt zijn taal trouwens echt uit de bijbel gegrepen, en dat doet toch ongewild wat komisch aan. Over een vrouw die dorst heeft, schrijft hij bijvoorbeeld: ‘En er was een grote droogte in haar mond’ (p. 83).

De sfeer zorgt er echter ook voor dat deze verhalen op een verleidelijke manier door je vingers glippen. De rossige vrouw, de donkere en de blonde: ze zijn in het gedicht en de verhalenbundel gracieus aanwezig. Maar Rogi Wieg maakt de liefde voor een bepaalde vrouw gemakkelijk universeel. Hij formuleert zich voorzichtig een weg uit de werkelijkheid, en ook wij doen dat. Want ook lezend is de tijd tweemaal verstreken.

Paul Demets

rogi wieg, Sneeuwvlok, Van Oorschot, Amsterdam, 1992, 136 p.
rogi wieg, Sinds gisteren zijn twee dagen verstreken, Van Oorschot, Amsterdam, 1992, 32 p.