Ons Erfdeel. Jaargang 35

Vlaams postmodernisme

Konstantin G. Paustovski was een belangrijk Sovjetauteur die na de Tweede Wereldoorlog een zes delen dik Verhaal van mijn leven publiceerde, met tot de verbeelding sprekende afzonderlijke titels. Dit en nog wat meer dat later van belang blijkt te zijn, meldt hoofdpersoon Peter Maris over Paustovski in de inleiding van het romandebuut Het Paustovskisyndroom van August Thiry. Maris is wetenschappelijk medewerker aan de Afdeling Slavistiek van de K.U. Leuven (August Thiry studeerde o.a. Slavische filologie aan de K.U. Leuven) en zal eerdaags een ‘exhaustieve studie’ over Paustovski publiceren. Maar het boek dat Maris eerder schreef, gaat over heel wat anders.

Negen zomerdagen lang werkt hij onder één trefwoord per dag het ‘verhaal van zijn leven’ uit. Het begint als een ironisch relaas maar het ontwikkeld zich naar een dramatisch hoogtepunt. Een Bildungsroman in het klein, hoewel niet chronologisch uitgewerkt. Maris stamt uit een onbeschaafde plattelandscultuur waar hij zijn draai niet kon vinden. Pas aan de universiteit kan hij zijn intellectuele aanleg tot zijn recht laten komen; hij geniet er ook van het onbelaste studentenleven. Als wetenschappelijk medewerker aan de afdeling Slavistiek kan hij zijn jonge vrouw ertoe overhalen naar Praag en de Sovjet-Unie te reizen, in plaats van naar zuidelijke stranden, waar hij zich ergert. Als het gezin met twee kinderen het appartement in Leuven moet ruilen voor een huis met een tuin in een randgemeente, krijgt Maris af te rekenen met een regressie. Het werk in de tuin laat hij gemakzuchtig aan anderen over, met zijn huwelijk gaat het langzaam bergafwaarts, zijn opgroeiende kinderen tonen zich ontevreden, de irritatie groeit.

Maris wil namelijk schrijven. Een eerste essay is in Dietsche Warande & Belfort verschenen en met zijn Paustovskistudie wil hij zijn concurrenten binnen en buiten de Afdeling overtreffen. Hij werkt met ‘de obsessie van de perfectionist: altijd alles of niets’ en heeft daarvoor rust en afzonde-

[p. 603]

ring nodig. Omdat hij die niet vindt, breekt er een huiselijk conflict uit. Dan wordt het Maris teveel. Hij neemt zich voor het conflict misdadig af te ronden. Zijn eigen leven ziet hij als een weerspiegeling van de autobiografie van Paustovski. Maris' ironische levensverhaal loopt uit op een grimmige groteske.

De ironie van Het Paustovskisyndroom schuilt in de contrasten, niet het minst in die tussen het leven van Maris en dat van Paustovski, geïllustreerd door de zes titels van zijn autobiografie. Thiry moet voor Maris nogal wat wringen en kneden om parallellen tussen hun beider levens aan te wijzen, maar Maris gaat ook helemaal op in zijn onderwerp en overtuigt op dit terrein gemakkelijker zichzelf dan de lezer (voor wie het toch maar om de ironie te doen is). Voor het overige speelt Thiry met Maris' gespletenheid om zijn eenvoudige afkomst, die hem achtervolgt en moeilijk te rijmen valt met zijn intellectuele aspiraties. Ook speelt hij met de tegenstelling tussen Maris' ambitie en zijn dagelijkse gezinsleven, dat hem vertraagt en verlamt. In andere tijden zou dit gegeven wellicht in zwaarmoedig zelfbeklag gedrenkt zijn, maar door de karikaturale trekken van de hoofdpersoon en de zelfspot redt Thiry dit verhaal over huis-, tuin- en kinderzorgen van de meligheid. In zijn grimmige ironie en cynisme is hij verwant met Guido van Heulendonk.

Het basisthema van het boek, de gespletenheid van de Vlaamse intellectueel van landelijke afkomst, mag dan haast zo oud zijn als de democratisering van het hoger onderwijs, de vorm waarin Thiry het aanbiedt, is eigentijds. De negen hoofdstukken, telkens in- en uitgeleid door de schrijvende auteur, de reflecties bij het schrijven (‘schrijven is ruimte scheppen voor nieuwe orde’), de discussies over kunst, de verstrengeling van literatuur en leven: Het Paustovski-syndroom is (weer) een roman van een Vlaamse auteur met een academische achtergrond

August Thiry (^o1948).

die gecharmeerd is van het postmodernisme. Het vroeger zo belangrijke criterium van de functionaliteit van alle verhaalelementen, is daarbij van geen betekenis meer. In zijn toch al niet chronologische relaas neemt Thiry de lezer meer dan eens badinerend mee op lange zijpaden, waar hem het zicht op de hoofdweg ontnomen wordt. Zo bevat het hoofdstukje ‘Jong’ veel herinneringen aan de adolescentiejaren, waarin het contrast met de latere bezwarende schrijfobsessie, als Maris ‘de weg naar het papier’ gevonden heeft, te weinig opvalt. Het stoort niet, maar het vergt pure overredingskracht, zonder de geringste blijk van geforceerde ironie of vertellerspose. Het beste van Het Paustovski-syndroom is het cynisme van de door zijn onderwerp geobsedeerde intellectueel waarmee hij zichzelf kwelt. Een intellectueel wiens ambitie aan de grond gehouden en gesaboteerd wordt door de banaliteit van het huiselijke leven.

Jos Borré

august thiry, Het Paustovski-syndroom, Manteau, Antwerpen, 1991, 131 p.