Ons Erfdeel. Jaargang 35

Het ware gevoel

‘And yet, love is a real thing, perhaps the only real thing in this bereft world’. Deze woorden van de Britse schrijver Lawrence Durrell, ontleend aan een van de vijf romans van zijn monumentale werk The Avignon Quintet, zouden als motto kunnen dienen voor de nieuwste verhalenbundel van Kristien Hemmerechts. Inderdaad, in Kerst en andere liefdesverhalen staat dit ‘echte ding’ centraal, zoals overigens uit de titel blijkt, maar de lezer zij gewaarschuwd; hier is geen sprake van de conventionele afbeelding van de liefde zoals die gestalte aanneemt in de visie van Jan Modaal. In de wereld van Hemmerechts betekent liefde om te beginnen een complex gevoel, nu eens een ‘kleine’ emotie, die zich haast in niets van de alledaagse dingen onderscheidt en er zich zelfs gemakkelijk mee laat identificeren, dan weer een grootse, vaak wrede en pijnlijke ervaring, die niet binnen de grenzen van de dagelijkse omgeving kan worden gevat. Een maatstaf bestaat dan ook niet, ieder individu ondergaat ‘zijn’ of ‘haar’ liefde, en niemand anders kan over de authenticiteit daarvan oordelen. Neem nu het titelverhaal van deze bundel: een man gaat op kerstavond op zoek naar een kerstboom om er zijn zwakzinnige vrouw mee te verrassen. Het is uitgerekend dat tijdstip van het jaar waarop de mens van goede wil aan zijn trekken komt, waarop de verlossing van de mensheid wordt gevierd, maar ook het tijdstip waarop de eenzaamheid groter is dan wanneer ook. Tijdens zijn nachtelijke omzwervingen slaagt hij er toch in, alle tegenslagen ten spijt, een prachtexemplaar op de kop te tikken, maar hij kan de boom om praktische redenen niet meteen mee naar huis nemen. En toch wordt hij voor zijn zoektocht beloond: de mens van goede wil vindt zijn vrouw in een stemming die hem met verrukking slaat. Zij bedrijven de liefde op zo'n ongeremde manier dat hij overgelukkig is: de ziekte van zijn vrouw wordt als bij mirakel een voorwaarde tot de ware, unieke liefde die nooit vermoede mogelijkheden aan het licht brengt. Dat gevoel, dat liefde heet, houdt de personages van Hemmerechts grondig bezig. In ‘Weekendzusjes’ zien we een vrij complex web van relaties tussen mensen ontstaan, zoals dat wordt waargenomen door twee meisjes die alleen tijdens de weekends bij elkaar kunnen zijn omdat hun respectieve vader en moeder dan in de gelegenheid zijn een normaal ‘gezin’ te vormen. Een van de meisjes vat de problematiek van dit verhaal treffend samen wanneer zij, helemaal op het einde ervan, een sprookjesachtig relaas begint te vertellen: ‘Er was eens een man, en er was eens een vrouw en die waren verliefd op elkaar’ (pp. 40-41). De formulering, eigen aan het sprookje, roept ook vragen op in die zin dat Hemmerechts weliswaar oog heeft voor de feeërieke omgeving van de liefde, maar aan de andere kant zodanig door het leven is ‘getekend’, dat het sprookje bij uitstek in deze bundel (het slotverhaal) een grimmig, wreed en uitermate droef verhaal wordt waarin de liefde voor het kind (en het leven) centraal staat

[p. 596]

Kristien Hemmerechts (^o1955).

en waarin eros en thanatos innig met elkaar verbonden zijn. Dit slotakkoord, zo sterk geschreven dat het menig ander verhaal in de bundel overtreft, illustreert overduidelijk dat Hemmerechts' wereldbeschouwing in wezen tragisch is (dood, afscheid, vervreemding zijn andere belangrijke thema's), maar dat zij zo'n sterke artistieke persoonlijkheid is, dat zij steeds weer de kracht vindt om de immanente tragiek te overwinnen. Met name hier wordt de rol van eros belangrijk. De grote rol van het erotische, van de aantrekkingskracht tussen mensen, een fysieke, biologische wet die even onontkoombaar is als de gravitatiekracht van de planeten, blijkt bijvoorbeeld heel expliciet uit het verhaal ‘Opgegeild’, waarin, zoals men uit de titel reeds kan vermoeden, de voorbereiding tot het liefdesspel, het spel van attractie en beslissende keuze, overtuigend wordt gespeeld. Hemmerechts bewijst hier dat zij het gevaarlijke spel van liefde en dood als hoofdthema meesterlijk kan uitwerken: de compositie van dit verhaal is bijzonder sterk, want door de verschillende fragmenten, door allerlei ‘brokstukken’ (wat dan weer de titel is van een ander verhaal), roept zij een weliswaar versnipperd, maar in zijn fragmentarisch karakter toch totaal caleidoscopisch beeld op van de rijke gevoels- en ervaringswereld die de liefhebbende partners verkennen.

Ook een sterk verhaal is ‘Vogels’, waarin de levensstijl van de jaren zeventig wordt geschilderd via de relatie tussen een jongeman en een meisje (‘Tot wij geboren werden was de wereld grijs en de geschiedenis een vlakke, monotone lijn. En toen kwamen wij met bloemen en kralen en muziek. Wij hebben jullie alles geleerd’, p. 158). Het verhaal is evenwel niet alleen thematisch interessant, het reveleert ook bij nadere beschouwing hoe de hele bundel is gecomponeerd. Als we de onderliggende filosofie ontleden, stellen we vast dat in de visie van Hemmerechts het leven en de wereld een verhaal zijn, zo ook de geschiedenis, en dat het verhaal uitgerekend de realiteit is (‘... maar omdat er niemand was om het aan te vertellen leek het of het niet was gebeurd’, p. 141; ‘Als mensen beginnen te praten, vertellen ze vaak hetzelfde verhaal, of juister, variaties op hetzelfde verdriet, dezelfde pijn’, p. 152). Ik verwijs hier opnieuw naar het slot van ‘Opgegeild’, waarin dit motief ook compositorisch wordt uitgewerkt. Uit dit alles blijkt dat Kerst en andere liefdesverhalen een mooie, maar vooral sterke verhalenbundel is, waarin niets aan het toeval is overgelaten, en waaruit nogmaals het talent van Hemmerechts blijkt.

Paul van Aken

kristien hemmerechts, Kerst en andere liefdesverhalen, Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 1992, 191 p.