Ons Erfdeel. Jaargang 35

[p. 310]

Terugvallen op de natie?

Wie het essay ‘De cultuur van het simplisme’ nauwkeurig gelezen heeft, houdt er een indruk aan over, van grote verwarring. Een veelheid van (soms interessante) ideeën die over elkaar heenbuitelen. Een veelheid ook van citaten en conclusies die niet voortkomen uit een geordende bewijsvoering. Opgeworpen problemen die niet uitmonden in concrete voorstellen. Men voelt bij de auteur een grote bezorgdheid (die men delen kan). Maar er is toch teleurstelling, omdat er uiteindelijk zo weinig positiefs uitkomt. De auteur is hartstochtelijk bezig met een stof waar hij niet boven staat. Het is alsof men moet luisteren naar een redenaar die een lang betoog houdt, steeds op dezelfde toonhoogte en met hetzelfde klankvolume. Dat kan zó irriterend werken, dat men soms geneigd is, te vergeten, dat Peeters toch bezig is met grote vragen van deze tijd.

Wat zijn de kerngedachten van dit boek?

Allereerst, dat onze cultuur onderhevig is aan een ondermijningsproces, des te noodlottiger omdat het niet te wijten is aan een geheimzinnige bende ondermijners die men persoonlijk zou kunnen aanvallen. Soms lijkt dat wel een beetje zo, bijvoorbeeld als Peeters opmerkt dat mensen als De Benedetti ‘een gevaar voor de samenleving’ zijn en thuis horen ‘in een inrichting’. Maar meestal zijn het niet de individuen die er van langs krijgen: het gaat veel meer om negatieve verschijnselen, die ze belichamen. Welke verschijnselen? We noemen er een paar. De ‘verstikkende verzorgingsstaat’ (p. 112). Gebrek aan gezag in gezin, bedrijf en school. Groei van een beeldcultuur die het geschreven en gesproken taalgebruik verschrompelt. Slechte omgangsvormen. Morele toegeeflijkheid, ten opzichte van homoseksualiteit, abortus en euthanasie. Het binnenlaten van te veel immigranten. Internationalisme in alle mogelijke vormen, want om de confrontatie tussen volken en culturen vruchtbaar te doen zijn, moeten die, van beide kanten, etnisch bewust en zo onvermengd mogelijk zijn.

Kortom, er waait hier een heimwee naar de grotere ‘zuiverheid’, die vroeger zou hebben bestaan: ‘Niemand kan ontkennen dat onze samenleving van vóór 1940 van meer idealistische drijfveren doortrokken was’ (p. 148). Mag iemand die deze ‘samenleving’ actief heeft meegeleefd, zich hier een twijfelende glimlach veroorloven? Maar ja, als men de felle betrokkenheid van zoveel mensen, vandaag, bij wereldproblemen, alleen ziet als een bewijs van decadentie, dan ligt een trieste slotsom voor de hand. Evenals een, niet geargumenteerde, uitval tegen 11.11.11. Maar het grootste en meest onmiddellijke gevaar ligt, voor Peeters, in de Europese eenwording.

Uiteraard stelt die problemen en speciaal de aanduiding van Brussel als zetel van de instellingen, brengt reële conflicten mee, in en rond de hoofdstad. Dat de plaatselijke, gewestelijke en nationale overheden die niet zagen aankomen is rampzalig. Dat men speculanten en ‘promotoren’ de gelegenheid gaf, uit de tegenwoordigheid van ‘Europa’ geld te kloppen, is erg, maar het gevolg van een praktisch liberalisme, dat nu eenmaal in België overheerst.

Misschien is het nog niet te laat om tegenmaatregelen bij de dreigende verfransing voor te bereiden. Maar over zó iets praktisch vindt men in dit boek niets. Wil hij misschien, dat de Belgische regering haar actie vóór Brussel opgeeft en alle Europese administraties met pak en zak naar Straatsburg doorgeeft? Men kan slechts vermoeden wat hij eigenlijk wil. En of hij ooit iets concreets wil.

Het zesde hoofdstuk heeft schrijver dezes het meest geïnteresseerd. Het heet: ‘Er bestaat geen Europese Cultuur!’. Dat ligt namelijk het dichtst bij mijn persoonlijke vakgebied. Ik heb ook drie lijvige boekdelen uitgebracht om juist het tegendeel aan te tonen.

Dat Peeters met mij van mening verschilt, is natuurlijk best. Maar dan zal hij beter moeten argumenteren dan hij doet. Hij gebruikt namelijk een methode, die in haar wezen onzindelijk is. Hij maakt van wat de ‘tegenpartij’ beweert, een karikatuur en gaat dan die karikatuur te lijf, alsof de ander zich

[p. 311]

daarin herkent. Wat hij te berde brengt, is deels bezijden de kwestie en deels niet in strijd met wat de ‘Europese’ historici zeggen.

Wat zeggen die namelijk? Ze zeggen, dat er zich binnen Europa een reeks grote cultuurontwikkelingen hebben voorgedaan, waarvan geen enkele puurnationaal was. Om enkele uiteenlopende voorbeelden te nemen: noch de hervorming van Cluny noch die van Luther en Calvijn zijn nationaal te verklaren. Ze hebben zich ook nooit laten tegenhouden door de staatsgrenzen waar Jaak Peeters zo dol op is.

Geen renaissance en geen nieuw begin, dat ooit in één volk wortelde en daar alléén. In de loop der tijden waren ze steeds ‘Europees’ al stuitten ze telkens op grenzen, die cartografisch veelal verschilden. Ik heb dat niet alleen nooit ontkend, maar er zelfs de nadruk op gelegd door mijn Europese Momentopnamen telkens te laten vergezellen van bijbehorende kaartjes. Neen, dat zesde hoofdstuk, waarvan ik verwachtte dat het ruim te denken zou geven, bleek de grootste teleurstelling.

Terug tot de actualiteit.

Wel verre van een onrealistische droom of een kwaadwillige aanval op onze volken te zijn, is de huidige Europese samenwerking en integratie het produkt van tastbare historische noodzakelijkheden. En hier moet men, beter dan Peeters doet, onderscheiden tussen staat, natie en etnie. Hij houdt van alle drie, maar haalt ze soms door elkaar. Hij verzet zich tegen ‘de stelselmatige kleinering van de nationale staat’ (p. 214) en verdenkt de federalisten er van, anarchistische instinkten te koesteren, tegenover elk gezag.

Maar zo is het niet. Wij doen namelijk niet anders dan constateren, dat de traditionele natie-staat niet meer kan zorgen voor welvaart en veiligheid van zijn burgers. Dàt is hun uitgangspunt en het berust op feiten. Militair én economisch raken onze regeringen hun greep op de werkelijkheid kwijt. We leven nu eenmaal vandaag (en morgen nog meer) in een wereld van ‘interdependentie’, zoals President Kennedy eens verkondigde... in ‘Independence Hall’.

Welk land kan zich nog op eigen krachten verdedigen, zoals het dat vroeger wél kon? En lost men het (inderdaad zwaarwegende) probleem van de ‘multinationals’ op door protectionistisch nationalisme? Meer nog: nationale economische politiek, brengt geen toekomstproject meer. Een Europese unie, hoe ook verwezenlijkt, kan dat wél. De vraag van het ‘hoe’ is belangrijk en men zou willen, dat Peeters zijn steentje bijdroeg in dat debat. Maar zich verzetten tegen de noodzaak van transnationale structuren, is vruchteloos nakaarten.

Jawel, dit boek wijst ernstige vraagstukken aan. Met name: hoe moeten kleinere volken en taalgemeenschappen zich handhaven in een georganiseerd Continent? Hoe moet men leven met een wordende wereldeenheid, die zich met name uit in emigratiegolven van Zuid naar Noord? Kapitale vragen. Maar men is er niet van af, als men klaagt, dat onze taal de smeltkroes ingaat en het aanleren van Frans, via het Lingua-projekt van de E.G., niet anders zou zijn dan een poging om Vlamingen alsnog te verbeulemansen.

Ook voelt Peeters er niets voor, dat Vlaamse studenten via ‘Erasmus’, in het buitenland gaan studeren, want dat zou hun etnische eigenheid vervlakken. Wil hij misschien eens kennis maken met oud-studenten van het Europa-College en vragen, hoe ‘verwaterd’ Italianen, Fransen, Duitsers of Vlamingen in Brugge, geworden zijn?! Aan nationale onherkenbaarheid heeft geen hunner geleden!

Ten slotte dit. Peeters zag onlangs (p. 132), dat in Antwerpen ‘de hele stad vol loopt met alle mogelijke rassen en talen... Gelijkschakeling op wereldschaal... Dat is niet langer “Antwerpen”. Dat is naamloosheid van de massamens. De unidimensionale mens, zonder cultuur’.

Zo kan men inderdaad reageren. Ook federalisten geloven niet, dat kosmopolitisme een bijdrage inhoudt voor menselijke broederschap. Strijd tegen verloedering is deel van hun program. Maar welke remedies worden er aangeboden tegen zulk ‘Kulturverfall’, waar Hendrik de Man al tegen streed?

Remedies worden er in dit boek niet expliciet aangegeven. Maar impliciet worden ze toch wel duidelijk. Wanneer men het aandeel van te veel vreemdelingen in ons leven wil terugdringen, ten einde de opbouw van ‘zo homogeen mogelijke gebieden’ te verwezenlijken (p. 199), welnu, dan is de enige logische conclusie: ze moeten weg, terug naar hun land van herkomst. Immers, een Marokkaan uit Casablanca wordt ‘nooit een Vlaming en hoogstwaarschijnlijk ook niet zijn kinderen’ (p. 212). Wie bij ons niet thuis hoort zal zich bij ons ook nooit thuis voelen en dus is het in beider belang, dat ze verdwijnen.

Als men zulk een logica overweegt, vraagt men zich af, waar Jaak Peeters' politieke sympathieën liggen. Hij spreekt die wel niet uit, maar zijn hele ideologie komt toch wel héél dicht in de buurt van slogans als ‘Eigen volk eerst’. Die worden in Vlaanderen maar door één enkele partij gepropageerd: door het Vlaams Blok.

Of is dat een te ‘simplistische’ slotsom?

H. Brugmans

jaak peeters, De cultuur van het simplisme, ‘Over de identiteit van Mens, Land en Volk. Een cultuurpolitiek essay’, Facet, Antwerpen, Dronten, 1991, 247 p.