Ons Erfdeel. Jaargang 35

De betekenis van culturele verenigingen voor een Nederlands/Vlaamse cultuurpolitiek: de Associazione Culturale Italia-OlandaFiandre in Bologna als voorbeeld

In de recente discussies over Nederlandse cultuurpolitiek - of beter gezegd: de gezamenlijke cultuurpolitiek van Nederland en Vlaanderen - worden de privé-stichtingen, de commerciële instellingen en de ‘verenigingen buitengaats’ doorgaans geheel buiten beschouwing gelaten. Verhitte debatten kunnen worden gevoerd over het voortbestaan van nationale culturele instituten in het buitenland, zoals het Institut Néerlandais te Parijs en het Nederlands Historisch Instituut te Rome, veel verwarring ontstaat er n.a.v. een eventueel gezamenlijk optreden van Nederland en Vlaanderen op de Buchmesse te Frankfurt, terwijl ook het universitair onderwijs van het Nederlands in het buitenland - of nog erger: in het binnenland - een enorme opschudding kan teweegbrengen. Het zijn bekende punten, die hier geen toelichting behoeven.

Jammer is het echter te merken dat bij de afweging van het totale effect van de officiële cultuurpolitiek weinig rekening wordt gehouden met instellingen die buiten de strikte overheidssfeer vallen, en dat ook ieder beleid op dat gebied lijkt te ontbreken. Zoals bekend, worden de particuliere initiatieven in het buitenland maar uiterst spaarzaam met subsidie bedeeld ze vormen dan ook zelden aanleiding tot een nationale discussie. Er ligt nooit een gewraakt begrotings- of bezuinigingsvoorstel op tafel, en helaas ook geen gevulde portefeuille. De Nederlandse parlementariër A. Postma heeft in 1991 over dit onderwerp vragen gesteld aan de verantwoordelijke ministers. De Nederlandse Taalunie liet in de afgelopen jaren een inventarisatie maken van het extra-universitaire onderwijs Nederlands in het buitenland: dat

rapport is echter voorlopig en weinig verspreid. De Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren heeft zich op 15 november 1991 gebogen over het niet-universitair onderwijs in de grensgebieden (ook het reguliere onderwijs). Maar de algemene discussie over een actievere Nederlands/Vlaamse cultuurpolitiek via kleinere en particuliere instellingen moet nodig gevoerd worden.

Waarom zou men zwijgen over het jonge en bloeiende bestaan van een privé-stichting als het The Netherlands Institute te New York, onbesproken zolang het bestaan onbedreigd is?

Is het correct dat er bij een evaluatie van de taalpolitiek voorbij wordt gegaan aan het stugge overleven en gestaag groeien van het Nederlands bij commerciële instellingen, die geen overheidsbijdrage genieten en in het land van de moedertaal dan ook nauwelijks bekendheid hebben? Ten slotte: wordt er niet al te minzaam gedacht over de functie van de Verenigingen van Nederlanders en Vlamingen die zich overal ter wereld hebben genesteld en die met inzet van vrijwilligers allerhande activiteiten weten te organiseren van wisselend cultureel gehalte, zoals boerenkoolmaaltijden en klaverjas-toernooien, maar ook concerten, films en lezingen van literaire coryfeeën?

Een gezamenlijke Nederlandse en Vlaamse cultuurpolitiek dient zich ook het lot aan te trekken van deze categorie instellingen, niet bevoogdend maar wel stimulerend. Juist in dit netwerk van bestaande en actieve instituten kan met weinig subsidie veel worden bereikt: door de docenten Nederlands aan commerciële instituten te betrekken bij de voorzieningen voor universitaire collega's bewerkstelligt men een enorme kwaliteitsverbetering van het onderwijs; door wat geld uit te trekken voor de culturele activiteiten van de verenigingen versterkt men het culturele imago van onze achterlanden aanzienlijk.

Misschien mag ik ter illustratie van deze gedachten wat bekend-

[p. 302]

heid geven aan een initiatief in Bologna, waar sinds het begin van 1991 een nieuwe organisatie is opgericht ter behartiging van de Nederlandse en Vlaamse cultuur, die het midden houdt tussen een vereniging, een cultureel centrum en een commerciële instelling.

Wie in een van de oude middeleeuwse straatjes rondom de Piazza Maggiore dwaalt, kan tussen de arcades, de zandstenen paleizen, gothische beuken en basalten torenschansen plotseling een groot reclamebord tegenkomen: Imparare l' Olandese. Als men verwonderd blijft stilstaan om het fraaie plakkaat te lezen, bemerkt men dat het gaat om een heuse cursus Nederlands op drie niveaus, van twee of vier uur per week, en voor een betrekkelijk laag bedrag. En daarbij ziet men misschien nog wat aankondigingen van het programma van deze Associazione Culturale Italia-Olanda-Fiandre, zoals een lezing van Cees Nooteboom, een concert van de Camerata Traiectina, een historische filmcursus rond de Nederlandse filmliga, een voorstelling van het Nationale Toneel, een concert met Nederlandse pianomuziek of Vlaamse liederen, een Rembrandt-avond en een videoprogramma. Zou dat werkelijk kunnen bestaan, een NederlandsVlaams centrum in een Italiaanse stad? Is er dan zoveel belangstelling voor Nederlandse cursussen en een cultureel programma daaromheen? En wie betaalt dat allemaal? Landgenoten zijn meestal uiterst sceptisch bij een eerste kennismaking. Maar als men de marmeren trap naar de eerste verdieping beklimt om bij de jonge Associazione aan te bellen, ontdekt men al spoedig dat het om een instelling gaat die uiterst realistisch haar plannen maakt - móet maken - en die drijft op een fors idealisme van het bestuur (de stichters) en natuurlijk een zekere dosis geluk.

De Italia-Olanda-Fiandre is onder gunstig gesternte geboren. Het is natuurlijk al een grande fortuna om twee zaaltjes in een dertiendeeeuws stadspand te vinden, aangeleund tegen de statige Torre Altabella, middenin de stad. In Italië is het daarbij niet moeilijk om een positief image van Nederland en Vlaanderen te creëren, met de vanouds sterke belangstelling voor de Lage Landen, voor de Vlaamse primitieven, Brueghel, Rembrandt en Van Gogh en alle andere toeristische attracties. Men kan de laatste jaren zelfs van een hoogconjunctuur spreken in de vakantiereizen en bij dat verwachtingspatroon dient men als culturele instelling natuurlijk aansluiting te zoeken. In Bologna en omstreken heerst bovendien een goed klimaat voor culturele activiteiten: de bevolking is in principe geïnteresseerd en vooral de zeer levendige en talrijke studenten zijn gemakkelijk in beweging te brengen, terwijl de kranten traditioneel veel ruimte vrijmaken voor een culturele agenda. En ten slotte bestaat er in Bologna al een zekere traditie wat betreft het Nederlands aan de Universiteit en aan het Collegio dei Fiamminghi, zodat men kon beschikken over een adressenbestand om de eerste brieven en affiches aan te verzenden, over een groep van potentiële cursisten. Ook de vijftien oprichters van de Associazione worden gemakkelijk gevonden onder Nederlanders, Vlamingen en vooral enthousiaste Italianen. Het is een bemoedigend feit dat er in het najaar van 1991 al bijna 50 cursisten waren ingeschreven - die automatisch ook lid worden van de Associazione - en dat het aantal leden (steunleden) inmiddels tot 150 is toegenomen.

De Associazione is geen vereniging voor Nederlanders of Vlamingen, maar richt zich voornamelijk, in het Italiaans, op een Italiaans publiek. Nederlanders en Vlamingen die zich in deze formule kunnen vinden, zijn natuurlijk van harte welkom. De Associazione heeft een Italiaanse rechtsvorm en kan om die reden ook lokale en regionale subsidies verkrijgen, als ze maar enige jaren boekhouding heeft en politiek voldoende is ingevoerd. De activiteiten richten zich op wat Italianen van de Nederlandse en Vlaamse cultuur interessant vinden; behalve de talencursussen is dat muziek, schilderkunst, letterkunde, het sociaal-politieke debat en de wat betere toeristische informatie. Daarbij worden enkele voordelen verschaft aan de vaste bezoekers van de Lage Landen: bij een reisorganisatie heeft men bijvoorbeeld voor de leden kortingen tot 7% weten te bedingen, bij een Bolognese boekhandel zijn voortaan

[p. 303]

een paar planken gevuld met boeken over Nederland en Vlaanderen etc. En in een speelse poging tot bekendheid wordt getracht om in Bologna ook wat straatnamen van beroemde Nederlanders en Belgen in te voeren, want ook dat is cultuur.

Een vanzelfsprekend uitgangspunt voor de oprichters is de combinatie Nederland-Vlaanderen: in de eerste plaats om cultuur-historische redenen; bovendien omdat de talencursussen de spil van de activiteiten vormen; ten slotte omdat het cultureel programma er breder door wordt en het financieel draagvlak groter. Nederlanders en Vlamingen blijken het steeds minder vreemd te vinden om elkaars land als cultureel achterland te ervaren, en de meeste Italianen hebben nooit anders geweten... Toch is het opmerkelijk - als men een inventarisatie maakt van de verenigingen en commerciële/culturele instellingen buitengaats - hoe schaars toch de instituten zijn die beide namen in hun vaandel voeren en hun programma daarop inrichten. Misschien is het een probleem van naamgeving of van beeldvorming: het is bijvoorbeeld moeilijk om afbeeldingen te vinden voor affiches die heel duidelijk betrekking hebben op zowel Nederland als Vlaanderen, als men afziet van het gebruik van - historische - landkaarten. De meeste stereotype beelden die men kan gebruiken, zijn immers eenzijdig Noord- of Zuid-Nederlands: men denke alleen al aan dijken, klompen, tulpen, molens, fietsen, kantklossen, Vlaamse leeuw... De Associazone culturale Italia-Olanda-Fiandre heeft op dit moment een kantklossend meisje in haar vignet, ontleend aan een schilderij van Vermeer: het fijne meisje prijkt op lidmaatschapspasjes, affiches en sluitzegels.

Het is vanzelfsprekend een voordeel dat men een dergelijk centrum in een Universiteitsstad opricht. Er zijn immers studenten die na hun studie graag iets met het Nederlands blijven doen. Er zijn docenten die de taal willen leren maar niet tussen hun eigen studenten kunnen zitten of alleen



's avonds tijd hebben. Er zijn studenten van andere studierichtingen die studiebeurzen winnen en zich in korte tijd het Nederlands moeten eigen maken, terwijl het universitaire aanbod slechts in academische jaren wordt berekend. Ten slotte kloppen er bij de Universiteit altijd tal van mensen aan - middelbare scholieren, ouderen, die niet weten waar ze deze zeldzame taal kunnen leren maar die eigenlijk helemaal niet geïnteresseerd zijn in een academische of een beetje taalkundige benadering. Al deze mensen komen tot hun recht in een buiten-universitaire cursus, die eerder complementair dan competitief werkt ten opzichte van het universitaire aanbod. Een veel voorkomend probleem van universitaire docenten Nederlands, n.l. dat men een zeer verscheiden publiek heeft omdat men nu eenmaal iets bijzonders doet, wordt hiermee bijna als vanzelf opgelost.

Hoe de jonge Associazione zich gaat ontwikkelen, is nog niet helemaal duidelijk. Men laveert tussen kleine praktische problemen en grote plannen voor de toekomst. De financiële problemen van de oprichting kunnen met de eerste golf van enthousiaste inschrijvingen en van steunleden wel worden opgevangen. Het is de bedoeling dat verder de huur van het pand en de kosten van het secretariaat vanuit de cursussen betaald kunnen worden. (Dus toch een beetje een commercieel uitgangspunt, hoewel de prijzen bewust onder het commerciële niveau worden gehouden om bij voorbaat iedere concurrentie van grote taleninstituten uit te sluiten). Het is niet buitengewoon ingewikkeld om jaarlijks een cultureel programma met zeven of acht grote activiteiten te organiseren, waar mogelijk met steun van Nederlandse en Belgische overheid, in samenwerking met plaatselijke instellingen en eventueel door sponsors gedragen. Nieuwe leden vindt men wel voor een actieve Associazione. Het is echter een kunst om leden en steunleden vast te houden, vooral omdat niet iedereen in Bologna woont. De Associazione zou zich bijvoorbeeld iets meer regionaal en nationaal kunnen gaan profileren door ook buiten Bologna eens tentoonstellingen, lezingen of concerten te organiseren (‘in één moeite door’, het kan ‘kosten-drukkend’ werken). Al op dit moment wordt gewerkt ook in Milaan en Verona comités te helpen oprichten om ook het extra-universitair onderwijs Nederlands te stimuleren met een mooie affiche voor heel Italië waarop verschillende contactadressen staan. Een ideaal is ten slotte een vier keer per jaar verschijnend Bollettino dat aan alle leden wordt toegezonden en dat, in het Italiaans, actualiteit, agenda, kroniek, recensies en kleine artikelen met betrekking tot het Nederlands in Italië bevat. Het eindresultaat zou zoiets kunnen zijn als de Dante Alighieri in Nederland en België: stevig verankerd in de talencursussen met een gevarieerd aanbod van lezingen en andere culturele activiteiten afhankelijk van de creatieve personen ter plaatse. Een mooi visitekaartje voor de Nederlandse/Vlaamse cultuur.

Charles van Leeuwen, Bologna

Associazione Culturale Italia-OlandaFiandre, Via Caduti di Cefalonia, 5, 40125 Bologna, ITALIA. Tel. [phone].
Het is vanzelfsprekend dat de Associazione graag samenwerkt en nieuwe actieve en steunende leden hartelijk verwelkomt. Lidmaatschap van 12 maanden voor 35.000 lire (studenten 25.000, gezinnen 60.000). Een briefkaartje is voldoende.