Ons Erfdeel. Jaargang 35

Het dagelijks verleden.
Gedichten van Georgine Sanders

De bundel Het onvoltooid bestaan van Georgine Sanders heeft twee duidelijk onderscheiden afdelingen, die ‘Het onvoltooid verleden’ en ‘Het dagelijks bestaan’ heten. Door een combinatie van het adjectief uit de ene en het substantief uit de andere titel, lijkt die van de hele bundel gevormd te zijn. Men zou de combinatie ook kunnen veranderen, er ‘Het dagelijks verleden’ van maken, want daarmee zou de bundel ook heel goed gekarakteriseerd zijn. De dagelijkse aanwezigheid van het verleden in het bestaan, het voortleven van herinneringen, is het thema dat deze verzen beheerst. Een mooi voorbeeld daarvan geeft de slotstrofe van het gedicht ‘As’, een gedicht dat over de verwoesting van Rotterdam in de meidagen van 1940 gaat:

Ik weet wat mijn geheugen mij
nog van hen laat, verminderd scheef,
maar zo met mij vergroeid dat zij
bij tijden delen hoe ik leef.

Georgine Sanders' bundel is een laat debuut, maar de poëzielezers kenden haar al heel lang: zij is de echtgenote van Leo Vroman, die als de geliefde Tineke zo sterk in diens poëzie en proza aanwezig is. De tweede afdeling van de bundel is ‘Aan Leo’ opgedragen, en we komen Vroman in sommige van de gedichten daaruit tegen in zijn weerloosheid, in zijn angst voor de dood die zich uit als een afweer tegen herfst en winter.

[p. 276]

August Willemsen (^o1936).

De eerste afdeling is ook aan een dichter opgedragen, aan Max de Jong, die in 1951 op 34-jarige leeftijd is gestorven. Georgine Sanders en hij waren met elkaar bevriend en de herinnering aan deze dode is het onvoltooid verleden dat doordringt in het heden van haar dagelijks bestaan. Heel sterk heeft ze dit vormgegeven in het gedicht ‘In ruil’, waarin de lange, over de enjambementen doorlopende zinnen en de klankverbindingen een grote spanning oproepen, een spanning tussen de geliefde van toen en die van nu die zich oplost in de laatste twee regels:

Lig bij mij, sta en ga met mij,
verlos mij van dit onvoltooid
verleden, dat niet stierf als hij,
maar dwingend terugkeert. En toch nooit

heb ik, als nu, jou liefgehad,
weet van je denken en je doen
als jij van het mijne, houd omvat
ons leven samen. Wie had toen

verwacht dat wat eens tijdelijk scheen
zich vast zou hechten, steeds onvat
baar voor verzet of rede, alleen
nog dieper graven zou, zodat

hij nu nog in mij verder leeft
- onsterfelijk binnen mijn levensraam -
Laat dit dan zijn wat vrede geeft,
gedeeld, uit vriendschap, in zijn naam.

Alsof de vorm zich voegde naar het conflict waar het over gaat, is dit gedicht stroever dan andere in de bundel. In de meeste verzen zegt Georgine Sanders op een eenvoudige wijze, in een traditionele vorm wat ze aan ervaringen of emoties kwijt wil, zonder ironie, zonder literaire pretenties, en daarmee neemt ze de lezer al snel voor zich in. Dergelijke poëzie moet het bijvoorbeeld van beelden hebben die gevoelens kunnen symboliseren, zoals dat van de sneeuwklokjes die ze na jaren terugziet in ‘Utrecht revisited’. Dat gedicht is het eerste van de kleine cyclus ‘Reisverslag in zes delen’: over een bezoek aan Utrecht, de terugreis via Engeland waar kinderen en kleinkinderen wonen, de thuiskomst in Amerika.

Intensivering is bij zulke alledaagse ervaringen belangrijk, zoals dat gebeurt door het woordje ‘wijdt’ in de slotstrofe van het vijfde gedicht uit die reeks, ‘Intermezzo in Nottingham’:

Thuis wacht de moeder die een dochter was,
zij leert haar baby drinken en zij wijdt
haar glimlach aan ons toe bij het binnengaan.

Gebeurt dat niet, dan is het alsof de poëzie tussen de woorden wegvloeit, wat de tweede strofe van het slotgedicht van dit cyclus laat zien:

Daar is die dagelijkse zondvloed van papier
waarmee de wereld zich over het werk heen spreidt.
Nieuws en bedelbrieven met slechts hier
en daar een vriendenbrief. Er is geen tijd

Zo'n strofe is zwak, is een dode plek in de bundel; maar die zijn er gelukkig niet veel.

Achterin de bundel staan vijf gedichten in het Engels, die vertalingen zijn van vijf Nederlandse gedichten. Vergelijking is interessant. Het gedicht ‘Droom’ uit de afdeling over Max de Jong begint aldus:

Vannacht keerde hij weer - verhoorde wensdroom -
daar was dat klein gewin toen ik ontwaakte,
Hij heeft door het huis gelopen, zo gewoon,
dat ik niet op of om keek. -

In het Engels heeft deze strofe niet precies dezelfde inhoud (het begrip ‘wensdroom’ is verdwenen) maar is deze ervaring zoveel pregnanter en soepeler weergegeven dat men geneigd is aan de ‘vertaling’ de voorkeur te geven:

Last night he entered in my dream
and left his imprint on my day.
I did not even look at him,
he moved so unremarkably.

[p. 277]

Zoiets is natuurlijk niet vreemd voor iemand die al meer dan veertig jaar in de Verenigde Staten woont en met de mogelijkheden van het Engels geheel vertrouwd zal zijn. Bovendien, ze heeft zelf in het gedicht ‘Ontoereikend’ gezegd hoe moeilijk het is de emoties die de herinnering opwekt uit te drukken in ‘een taal die afstand houdt’. Met de regel ‘Ik krijg ze niet gezegd in deze taal’ geeft ze zelf aan hoe het verschil ontstond tussen de Nederlandse en de Engelse versie van dat gedicht ‘Droom’.

Al is Leo Vroman herkenbaar aanwezig in enkele van haar gedichten, de poëzie van Georgine Sanders, ‘Tineke’, is geen spiegeling van de zijne. Ze heeft een eigen toon, die bepaald wordt door haar bescheiden wijsheid, haar mensenliefde, de onvermijdelijke weemoed om het ouder worden die nergens de bijtoon van bitterheid krijgt. ‘Zonder pretenties’, ‘bescheiden’, die kwalificaties liggen voor de hand. Maar ze nemen niet weg dat Georgine Sanders haar dichterschap serieus neemt. Ze zegt dat in een traditioneel beeld, dat van het vleesgeworden woord, waarmee ze aansluit bij de poëzie van Vroman, die dat beeld in een heel ander kader ook gebruikt heeft. Het vers ‘Dichtwerk’ van Georgine Sanders eindigt ermee:

Binnen het raam dat ik bedacht
groeit het gedicht dat mij verkoos,
mijn vlees en bloed, en slapeloos
deel ik het woelen in de nacht.

Daarmee geeft ze natuurlijk geen blijk van beïnvloeding, maar wel, bedoeld of onbedoeld, een uiting van verwantschap.

Jan van der Vegt

georgine sanders, Het onvoltooid bestaan, Querido, Amsterdam, 56 p.