Ons Erfdeel. Jaargang 35

De vergeethoek van de slaap

Koen Stassijns is een van de vele recente twijgen aan de Vlaamse poëtische stam. Zijn officiële debuut, Aanmaaktwijgen van een vuur (1988), werd alvast waardig geacht voor de Golfbreker-reeks van uitgeverij Lannoo en mocht bogen op een welwillende kritische ontvangst. Het daarop volgende curiosum Château La Passionata (1989) - een bundel gedichten over wijn, geschreven in

Koen Stassijns (^o1955).

samenwerking met Ivo van Strijtem - kreeg vooral om extraliteraire (gastronomische) redenen enige aandacht. Daardoor is de bundel, De vergeethoek van de slaap, in feite Stassijns' tweede ‘echte ’ poëtische werkstuk.

De zin voor compositie en structurering waarvan Stassijns reeds in Aanmaaktwijgen van een vuur blijk gaf, wordt hier verder doorgevoerd. De nieuwe bundel is erg doordacht opgebouwd en bestaat uit vijf reeksen van ieder zeven (qua metrum en rijmschema nogal vrije) sonnetten, een geheel dat wordt omkaderd door een inleidend en een afsluitend gedicht. Niet geheel toevallig herinnert dit patroon aan de indeling van de klassieke tragedie, met de voorstelling van de personages en hun onderlinge relatie, de turbulente gebeurtenissen die leiden tot een beslissende confrontatie, en uiteindelijk de afwikkeling met het inzicht en de loutering. Stassijns' bundel probeert immers ook de lyrische ervaring van het ogenblik te combineren met een zeker dramatisch spanningsverloop.

De structuur van de bundel wordt nog een stuk hechter doordat alle teksten aanvangen met ‘En als’. Door die identieke aanhef ontstaat zelfs de indruk van een soort van vervolgtekst, waarbij de afzonderlijke sonnetten evenveel variaties op eenzelfde thema vormen; het procédé roept zo associaties op met de litanie. Tegelijk biedt het voegwoord ‘als’ een uitmuntende gelegenheid om diverse betekenissen te exploreren, doordat het zowel een voorwaarde kan uitdrukken (indien) als een vergelijking (zoals) of een bepaling van tijd (wanneer of telkens als). Stassijns doet zijn best om die diverse betekenisrelaties in zijn gedichten te laten resoneren.

De vergeethoek van de slaap: achteraf beschouwd geeft de titel treffend de dominante thematiek van deze gedichten aan. Het begrip ‘slaap’ is enerzijds sterk erotisch geladen wanneer het betrek-

[p. 275]

king heeft op de intimiteit van een liefdespaar, terwijl het anderzijds ook symbolisch verwijst naar de droom en de vergetelheid. Beide dimensies, erotiek en tijd, zijn in deze gedichten van meet af aan duidelijk aanwezig aangezien de bundel de liefdesrelatie tussen een man en een vrouw behandelt. Zo staat in de eerste reeks de ikpersoon centraal, in de tweede overheerst de vrouw en de derde afdeling brengt beide protagonisten samen tot een ‘wij’. Die basisthematiek van het menselijke bestaan in zijn relatie tot zichzelf, de ander en de tijd wordt behandeld via subtiele beelden en motieven die vaak ontleend zijn aan het lichaam, de natuur en het dichterlijke spreken zelf. Daaruit resulteert een suggestieve, metaforische schriftuur die enigszins herinnert aan de gedichten van Gwij Mandelinck, Roger de Neef of, nog het meest, Marleen de Crée. Bij wijze van geslaagd voorbeeld schrijf ik hier het vierde sonnet (p. 13) over:

Als van mijn ogen moeizaam nog
het mededogen overblijft
en het daarbuiten sneeuwt,
vraag ik genade aan de tijd.

Want in mijn ogen woonde ooit
de voorbode van regen, zacht
als lamswol na het scheren, nooit
een noodweer in gemene kracht.

Maar nu ik zie hoe wij elkaar
bevechten om het weinig licht,
zie ik van verder kijken af,

bedek de blinden van mijn raam
en vind voorlopig evenwicht
tussen het graven en het graf.

Een vers als dit illustreert goed welke de kwaliteiten zijn van deze poëzie: een welgekozen taalgebruik, een associatieve beeldspraak, een zacht emotionele, voor de gemiddelde lezer perfect herkenbare sfeer. Daarbij komt dat Stassijns zijn klassieken grondig heeft gelezen; zo worden in deze bundel op allusieve wijze bekende gedichten van o.m. Claus, Lodeizen en Leopold te berde gebracht.

Daartegenover staat echter dat de dichter, juist door zijn suggestieve en nogal efemere wijze van schrijven, af en toe behoorlijk uitglijdt. Vanuit het oogpunt van de gehanteerde poëtica mag de aanvangsstrofe van het zestiende gedicht (p. 31) dan al volstrekt aanvaardbaar zijn, vanaf de vijfde regel loopt het naar mijn mening toch mis:

En als wij, aan elkaar verplicht,
na al die tijd nog voegwoord zijn
en proeven uit hetzelfde glas
de eender aangebroken wijn.

Wordt dronken worden dan een spel
waarbij ik nippend aan haar hals
de regels met de voeten treed
en haar verwijt zo mild zo mals

dat ik haar mondpijn openbreek
en met loslippig speeksel blus?

Wat in aanzet ernstig was bedoeld, wordt hier ongewild grotesk of pijnlijk clichématig. De lichamelijke beeldspraak ontkracht als het ware zichzelf in een vrij potsierlijke voorstelling. Hetzelfde doet zich elders nog voor. Veel fantasie is er niet nodig om van regels als:

wanneer een weemoed onverhoeds
mij in de billen knijpt, zal ik
de schors die in mijn handpalm groeit,

de egel die mijn vacht bewoont,
bewegen tot geaai. (p. 43)

een volstrekt onsamenhangend, een grappig of zelfs een misplaatst pornografisch tafereel te maken.

Uit dergelijke citaten - en die zijn er in De vergeethoek van de slaap nog wel meer te vinden - komt met name het precaire van dit type poëzie naar voren. De suggestieve stijl - met zijn associatieve verbinding van uiteenlopende beelden en woordspelingen - mag dan wel een vlotte poëtische charme bezitten, voortdurend echter dreigt het gevaar van ontsporing. De beeldenreeks wordt dan te concreet-visueel, te onsamenhangend of onvoldoende functioneel. Het is jammer dat Koen Stassijns niet geheel aan dat euvel weet te ontsnappen, want bij momenten verschijnt hij toch als een vaardig en taalgevoelig dichter. De vergeethoek van de slaap blijft daardoor het werk van een ernstige belofte; verder dan die nogal gereserveerde kwalificering zou ik voorlopig toch niet willen gaan.

Dirk de Geest (N.F.W.O.)

coen stassijns, De vergeethoek van de slaap, Lannoo, Tielt, 62 p.