Ons Erfdeel. Jaargang 35

[p. 251]

Rik Vermeersch, noodzaak tot stijlaanpassing
Ludo Bekkers

LUDO BEKKERS
werd in 1924 te Antwerpen geboren. Is kunstcriticus en werkt mee aan verschillende kranten en tijdschriften in Vlaanderen en Nederland.
Adres: Tentoonstellingslaan 6, B-2020 Antwerpen

Het is niet altijd eenvoudig voor een kunstbeschouwer om te peilen naar de geestelijke instelling van een kunstenaar via diens stijl. Een stijl kan zich wijzigen onder invloed van externe factoren, zoals maatschappelijke situaties of artistieke denkbeelden, maar ook geestelijke processen kunnen de inzichten doen veranderen. Iedereen is aan deze factoren onderhevig, waarom dan niet de kunstenaar wat betreft zijn stijl?

Een typisch geval van gespannen zoeken naar de intellectuele en formele noodzaak tot stijlaanpassing is de schilder/beeldhouwer Rik Vermeersch (Kortrijk, 1949). Zijn opvoeding in een artistiek voortreffelijk familiaal milieu en zijn natuurlijke begaafdheid om vormelijk te denken en te voelen hebben hem al snel naar de beeldende kunst gedreven. De vraag is of hij zich aanvankelijk al dan niet comfortabel in zo'n positie voelde. Zijn opleiding aan het Sint-Lukasinstituut in Gent zal zeker zijn blik in vele richtingen hebben verruimd. Als jong afgestudeerde werd hij opgenomen in de culturele omwentelingen van de jaren zestig, waarbij orde en traditie moesten wijken voor geestelijke revolutie.

Ook de beeldende kunst werd voor dilemma's geplaatst, waarbij het nieuwe meestal niet gedragen werd door het verleden en zelfs liefst niet. De - ismen volgden elkaar in snel tempo op en in die context moest de toen prille kunstenaar zijn weg vinden. Hij koos, misschien wel vanuit een zeker atavisme, voor traditie, al kon hij er zelf niet omheen dat hij een kind van zijn tijd was. Het oude wilde hij niet ontkennen, maar toch zou het zijn stempel moeten dragen. In één van zijn latere uitspraken formuleert hij het gevoel dat hem toen beheerst moet hebben: ‘Blij verwonderd staan tegenover het zien, het zijn der dingen rondom ons, ze bekijken zonder verhaal, als voor het eerst. Het moet beven van leven zonder verhaal, vol ervan’. Misschien een wat ambivalente formulering; diezelfde tweespalt is echter in zijn oeuvre tot op vandaag terug te vinden, al is Vermeersch steeds trouw

[p. 252]

Rik Vermeersch, ‘Figuur’, viltstift op papier, 1968.

gebleven aan een haast ongebreidelde zinnelijke lust om het leven in al zijn aspecten op een direct waarneembare manier te vatten.

Rik Vermeersch, ‘Kop’, acryl op papier, 1969.

Rik Vermeersch, ‘Kijken in het groene landschap’ olie op doek, 1973.

Die manier, die hij zowel in de teken- en schilderkunst als in de beeldhouwkunst tot uiting bracht, heeft in de loop der jaren talrijke

[p. 253]

Rik Vermeersch, ‘Bravo’, gips-acryl, 1981.

transformaties ondergaan. Eén constante echter is gebleven: de figuratieve uitbeelding van de werkelijkheid. Vanaf de eerste, nog bijna academische tekeningen, is er al een neiging waar te nemen om het spel van licht en donker, van open en gesloten te beklemtonen. De materialiteit: potlood, viltstift of acryl, inkt, olieverf of lak is daarbij duidelijk geen hinderpaal, maar bewijst de rusteloosheid, het ongeduld om de onderwerpen neer te zetten. In een volgend stadium wordt de fotografie in het beeldend concept geïntegreerd als een verwijzing (vermaning?) naar de voortschrijdende beeldcultuur. Maar blijkbaar voldoet deze techniek de kunstenaar niet en hij schakelt weer over op het pure schilderen, waarbij de materialiteit van de verf een essentieel bestanddeel van zijn inzicht is. In de jaren die daarop volgen worden tekeningen en schilderijen bevlogener, de achtergronden krijgen een ruimere betekenis, de factuur wordt wilder en deint tenslotte uit naar enkele abstracte composities. Hij gebruikt alle beschikbare technieken, die soms verwijzen naar het pointillisme of naar het expressionisme en de kleur van Van Gogh, waarna weer uiterst verfijnde tekeningen ontstaan. Het blijft een heen en weer schommelen tussen traditie en totale vrijheid. En weer vallen we terug op een tekst van de kunstenaar: ‘Kunst is voor mij niets anders dan het leven zo echt mogelijk namaken in beeld, opnieuw, opnieuw,... om greep op dat ongrijpbare te krijgen. Akademische kunde en kennis lijken mijn grootste vijanden. Het gaat over het mysterie der aanwezigheid dat

Rik Vermeersch, ‘Zittende vrouw’, inkt op papier, 1987.

[p. 254]

Rik Vermeersch, ‘ventje’, hout, 1988.

me dunkt iets te maken heeft met het overwinnend spel van leven op dood’.

Aan het einde van de jaren zeventig wordt via de schilderijen de weg geopend voor de beeldhouwkunst. In 1980 ontstaan de eerste beelden in gips en polyester, die door hun kleuring als driedimensionale exponenten van zijn schilderijen geworden zijn. Nog later zien we de houten sculpturen verschijnen, speels, licht naïef maar met een heel eigen expressiviteit. Maar tot op vandaag blijft ook de bezetenheid voor het schilderen aanwezig, kleurrijker nog en beladen met een jaloersmakende vitaliteit. Het oeuvre van Rik Vermeersch wordt door die vitaliteit beheerst. Het is van een ongedisciplineerdheid die soms verbaast, ook vanwege zijn onrustig zoeken naar een vormentaal die indruist tegen alle heersende gevestigde normen, en daardoor blijft verwonderen.