Ons Erfdeel. Jaargang 34

[p. 483]

Michaël Slory
Dichter van het onvervulde verlangen
Henk Egbers

HENK EGBERS
werd geboren in 1928 te 's-Heerenberg. Studeerde filosofie en theologie. Was kunstredacteur bij regionale dagbladen. Publiceerde artikelen over het culturele leven in tijdschriften en dagbladen.

Een uitgever die een uitvoerige bloemlezing met werk van een hier bijna onbekende dichter uitgeeft moet wel sterk overtuigd zijn van zijn waarde. De Surinamer Michaël Slory mag in eigen land gewaardeerd worden als volksdichter, in het Nederlandstalige deel van Europa is hij slechts bekend bij een kleine groep literair ingewijden. De bundel Ik zal zingen om de zon te laten opkomen illustreert een gespleten veelzijdigheid, die even karakteristiek is voor de warme rijkdom van Slory's poëtische energie als de amorfe cultuur van zijn koloniaal bepaalde vaderland op de Evenaar. Samensteller Michiel van Kempen en uitgever In de Knipscheer verrichten baanbrekend werk met deze uitgave, die heel boeiend is.

Slory (^o1941) is afkomstig uit Surinaams arme negergebied Coronie, rijk aan kokosnoten en... dichters. En sinds kort ook aan de president van de Republiek, voortgekomen uit de jongste Kerstcoup. Er komen mensen vandaan met hoofden als kokosnoten, zeggen ze in Suriname, waar de door de kolonisators ingepompte rassen vaak niet al te vleiend met elkaar omgaan; om het eufemistisch te zeggen. Maar hij heeft Coronie steeds met een warme genegenheid bezongen. ‘Ai, waarachtige wonderdoener / met een stem zo scherp als de zeewind! / Ai, lange cocosboom, lange parasol, / waarachtig cocosmeisje daar hoog boven!’ (p. 146). Zo eindigt zijn befaamd geworden gedicht Coronie Kawina, waarin hij op het ritme van de Westafrikaanse kalebasharp (kamina) zijn geboortestreek met zijn mensen schildert. Toch heeft de dichter zich nooit helemaal kunnen ont-

[p. 484]

worstelen aan het gevoel tot een wat gedepriveerd ras te behoren ‘...O, negers / Hoe moeten wij kijken / in de spiegel / van de geschiedenis, die zwart, zwart is?... (p. 36).

Geënt op de African roots van zijn voorouders werd hij witgewassen door een schoolse opvoeding op Nederlands-Christelijke basis, met nog weinig respect voor de eigenwaarde van de ‘negerdinges’. Bij de fraters van Tilburg leerde hij zo de kora in te ruilen voor een piano en woudritmes voor walsen van Chopin. En het Creoolse zielsconcept met de begrippen kra en yeye werd Christelijk gedoopt. Maar dit alles heeft de oeradem van zijn ziel niet gedoofd, maar mogelijk zijn geestelijke horizon verbreedt, omdat bv. ook het Hindoeïsme aandacht krijgt in zijn werk... ‘De holi phagwa / slaat zijn trom / tot de avondzon’... (p. 66).

Suriname is een land met een warrige schoonheid. De optelsom van Indianen, Bosland- en Stadscreolen, Hindostanen, Chinezen, Javanen, Libanezen, Chinezen, Europeanen en Moski-watra (de mengelmoes) zorgt er voor een Babylonische spraakverwarring en culturele botsingen. De Nederlandse taal en een soort decadent amalgaam van leefvormen zijn er tegelijk een bind- en strijdmiddel; spanning en tragiek. Coronie, taalen cultuurperikelen kenmerken het oeuvre van Michaël Slory. Maar ook het politieke welbevinden van zijn land - of beter het ontbreken daarvan - als zijn persoonlijke emotionele ervaringen worden lyrisch-verbaal tot uitdrukking gebracht of verwerkt.

Van 1958 tot 1970 woonde en werkte hij als student en bankemployé in Nederland. Het is een bekend verschijnsel dat studenten die in het kolonialiserende moederland gaan studeren zich politiek bewust worden ten aanzien van hun vaderland; nationalist worden. Nederland kende sterk inspirerende nationalistische bewegingen onder zowel Indonesische als Surinaamse studenten. Ook Michaël Slory kwam onder invloed daarvan tot een nationaler bewustzijn en een nog grotere waardering voor de verworvenheden van zijn eigen cultuur.

Zowel ten aanzien van zijn engagement met de toekomst van zijn land als zijn persoonlijke leven toont hij zich in zijn poëzie een echte Surinamer. Die leeft van hooggestemde idealen, van luchtkastelen en het ‘zich bedrinken aan de droom’ (p. 148). Teleurgesteld verlaat hij Nederland; teleurgesteld is de familie in Suriname als zij geen geleerde coming man voor het land terug ontvangen, maar een aangeprezen dichter, die het zout in de pap niet kan verdienen.

Slory wordt de dichter van het onvervulde verlangen; van het grote gemis. ‘Nooit leerden ze de mensen / in zichzelf geloven en, / groot bos, / groot land. // Ze gaven het volk / geen geloof in hun land, / noch hielp men ze om / iets eigens te doen...’ (p. 88). En voor zichzelf zal hij bekennen, dat het grootste gemis in zijn leven een vrouw is. Hij bezingt

[p. 485]

ze in gespannen beeldenAls je lijf / de oceanen wil pletten, / Laura, laat mij zijn / je palmboom / in bloei / vol geuren en bijen / in najaarswijn’ (p. 57).

In de afgelopen dertig jaren publiceerde Slory ruim dertig bundels met gedichten. Hij schreef duizenden gedichten. Enkele bundels (Sarka, Brieven aan de guerrilla en Brieven aan Ho Tsji Minh) verschenen bij de Nederlandse uitgeverij Pegasus. Ook in De Gids en andere tijdschriften was hij regelmatig te gast. Dat hij desalniettemin binnen het Nederlandstalige gebied niet doorbrak, heeft niet alleen te maken met het feit dat poëzie niet zo'n gangbaar produkt is. Dat hij in Nederland bij een communistische uitgeverij verscheen en zijn gedichten daardoor soms op één hoop met onbeduidende revolutionaire lyriek werden geveegd is zeker óók daaraan niet vreemd geweest. Daar komt nog bij dat de poëzie, die in Suriname de laatste decennia in het algemeen gesproken op de voorgrond trad zich meer onderscheidde door een rebelse toon dan door hoog te kwalificeren vorm en inhoud.

De dichtkunst van Slory groeide daarentegen naar een zeer persoonlijke vormgeving, die de lezer meestal dwingt tot het vinden van een leesgedrag dat de veelzijdige inhouden weet te concentreren naar de kern. Zijn vlinderende gedachten, geserreerde waarnemingen en staccato-achtige uitroepen worden als een mozaïek geconstrueerd en vragen van de lezer een totaalblik. Hij mag een volksdichter heten in Suriname en ook als zodanig onderscheiden zijn, populistisch is zijn werk zeker niet. Hij is er meer een erkend fenomeen, dan een herkend dichter. Laat staan in Nederland en Vlaanderen waar enkel de auteurs, die via grote uitgeverijen hier op de markt kwamen (o.a. Helman, Vianen, Roemer, Cairo, Shrinivasi) enige bekendheid kregen. Dat er nog veel meer aan de hand is, kun je bijvoorbeeld ontdekken via het boek Surinaamse schrijvers en dichters dat Michiel van Kempen in 1990 liet verschijnen bij de Arbeiderspers en waarmee hij het vertekende beeld van de Surinaamse literatuur in het Westen probeert te corrigeren.

Michaël Slory wordt gezien als de grootste Sranan-dichter van Suriname. Het Sranan, dat ook Sranantongo, Taki-taki (= brabbeltaaltje) of - taalkundig onjuist - Negerengels wordt genoemd is één van de veertien of tweeëntwintig (de bronnen duiden verschillend) talen (geen dialecten) die Suriname verdeeld houden. In geen voormalige kolonie van Nederland is de Nederlandse taal, als het ‘esperanto’ voor de evenzovele etnische denominaties, dan ook zo gecultiveerd als in Suriname. Het Sranan is de taal van Slory's district Coronie. Het was de huis-tuin en keuken-taal, want op de Nederlandstalige school was het spreken van je moerstaal verboden. Maar ook in eigen kring getuigde het van meer standing om Nederlands te spreken.

Het Sranan speelde in Slory's dichterlijke bestaan een wat ambivalente rol. Hij was een overtuigd nationalist, zonder zich rechtstreeks met bepaalde bewegingen te engageren. Het Sranan werd een getuigenis voor de authenticiteit van de Surinaamse cultuur. Hij liet zich daarbij inspireren door een cultureel nationalistische groep als Wie Eegie Sanie (Onze eigen dingen), door de onderwijzer Papa Koenders, die tussen 1946 en 1956 in

[p. 486]

het blaadje Foetoeboi opkwam voor de verguisde volkstaal, door Trefossa (Henny de Ziel), de schepper van een eigen Surinaamse dichtvorm in het Sranan en door Eddy Bruma en Dobru met hun revolutionair elan etc. Over Trefossa: ‘Ju / ala den finfini wroko / a leri mi: / moro fini, / moro gowtu, / moro gudu.. Uit / al het fijnzinnige van zijn werk / heb ik geleerd: / meer fijnheid, / meer goud, / meer rijk-dom’.

De periodes met Nederlandse en/of Sranantongo-gedichten wisselden naar gelang het politieke en persoonlijke klimaat zijn leven bepaalden. In de beginjaren zestig toen de Surinaamse dichter Shrinivasi (Martinus Lutchman) in Nederland zijn eerste gedicht in het (Sarnami-)Hindi schreef besloot Slory, na een jaar of vijf Nederland, weer over te schakelen op het Nederlands, miskend als hij zich voelde door zijn eigen taalgenoten. In de nationalistische jaren zeventig schrijft hij in Suriname weer Sranantongo, dat hij op zijn zuiverheid had beproefd, uitgediept en vanuit de Coronische variant verrijkt met eigen woorden. Maar teleurgesteld over de weerklank en met het gevoel door ‘de’ revolutie misbruikt te worden, is hij sedert '80, weer op het Nederlands overgeschakeld. Shrinivasi daarentegen accentueert op dit moment het Sarnami weer veel meer als een authentieke sacrale taal, die alle aandacht verdient. ‘De Nederlanders zien de Surinamers toch maar als criminelen’, zei hij me dezer dagen.

Slory schrijft ook nog in een derde taal, het Spaans. Nadat de leraar Spaans, de auteur René de Rooy, zijn ogen had geopend voor de Latijns-Amerikaanse literatuur, ging hij naar Nederland om Spaans te studeren. Daarvan kwam niet veel terecht. Maar zijn betrokkenheid bij revolutionaire bewegingen voor onafhankelijkheid met hun grote helden zoals die met name ook in de Spaanse literatuur tot uitdrukking gebracht worden voedden zijn geest en taalgevoel. Hij gaf enkele dichtbundels in die taal uit. Momenteel is hij docent Spaans aan verschillende scholen in Paramaribo.

Het oeuvre van Michaël Slory ziet eruit als de roemruchte Surinaamse mamio (lappendeken). Er is geen snaar op de lyrische harp of hij heeft haar wel bespeeld. De keuze van een honderdtal gedichten voor Ik zal zingen... door Van Kempen is geen sinecure geweest. Het opgeroepen beeld is, samen met zijn inleiding, inzichtelijk. Een zeer groot deel is uit het Sranantongo en het Spaans vertaald (in samenwerking met Michel Berchem, Jan Bongers en Truus Pancham); de oorspronkelijke tekst is tevens afgedrukt. Vaak voel je bij vergelijkend lezen hoe hoekig de Nederlandse taal is.

De manier waarop Slory met taal en vers omgaat heeft iets van een verademende eenvoud. Maar schijn bedriegt hier. Hij mengt zijn zicht op het klassieke Westerse gedicht met het ritme van de Creoolse levensstijl om tot een zeer geserreerde zeggingskracht te komen, die ook van de lezer dikwijls een associatief doordringingsvermogen vraagt.

[p. 487]

Globaal gesproken kun je zijn gedichten in twee groepen onderbrengen: lyrische poëzie, waarin hij zijn liefde voor de natuur en de mens bezingt en verzen waarin hij strijdvaardig slavernij, neokolonialisme en kapitalisme veroordeelt en zijn bewondering uitspreekt voor de strijders voor het recht, waar ter wereld ook.

Zijn gedicht Waterkruik verbindt beide elementen van het eerste segment: ‘Waterkruik / jij zal mij geven / het heerlijkste water / dat er is! // Waterkruik / gemaakt van de zuiverste aarde / van mijn land. // Waterkruik / je zal geëerd worden // als het lichaam van een vrouw, // als de zijde van een vrouw, // zo hoog als het blauw / boven mijn land / dat geen einde kent. // Waterkruik, / jij zal mij geven / het heerlijkste water dat er is! Waterkruik van de zuiverste aarde’.

De politieke verwikkelingen van Suriname koppelt hij aan zijn (neo)koloniale geschiedenis. Zijn vaak hartstochtelijke ‘betogen’ in versvorm slaan spijkers met koppen, roepen sterke beelden op, maar worden soms wat ondergraven door een te moralistische toon. Zijn bezwerende geluid wordt ondersteund door ritmische herhalingen en exclamaties als een oerritueel. Hugo Pos zegt dat hij lijdt aan een ‘koloniale neurose’ en dat ‘hij moet zingen om er zich van te bevrijden. Een witte toekomst moet uit het zwart verleden worden opgeroepen’.

Opvallend is dat met het groeien van zijn vormkracht de politieke invloed van zijn dichtkunst minder scheen te worden. In zijn Nederlandse tijd voelde hij zich sterk bewogen door de zwarte bewegingen van de jaren zestig (o.a. de Black Power) en in de jaren zeventig door het onafhankelijkheidsstreven in Suriname. Maar als ik in '83 in schouwburg Thalia een Revo-show voor Cuba zie, is het niet Slory, maar Dobru die op het podium met gebalde vuist zijn Revolutie-verzen uitroept: ‘Wan bon, wan pipel’ (Eén boom, één volk). Hij heeft zich teruggetrokken en wil niet dat zijn gedichten ‘misbruikt worden’.

‘Negers / Als wij terugblikken / om te zien wat er gebeurd is / krimpen wij / ineen: “Vergeet”: Maar toen ik mij omkeerde, / zag ik de zee / voorstrompelen naar de parwawortels, / in het witte schuim. / een langgerekte traan / ik zuchtte in mijzelf: / O, negers! 'Hoe moeten wij kijken / in de spiegel / van de geschiedenis, die zwart is?’ (p. 36). Slory lid van een uitgestoten ras. Talrijk zijn de gedichten waarin hij de slavernij aan de kaak stelt.

Suriname...‘Ze graven je borsten / en je ingewanden open. / Ik weet het moeder, ik weet het! Ze slepen het bauxiet, het rose bloed van je ingewanden weg, / om het op te stapelen in magazijnen. / Ik weet het moeder, ik weet het! / Dezelfde dieven / die Tsombé en Verwoerd helpen / om de negers te verraden en te doden...’ (p. 40). Slory, bewoner van een onvrij, gekolonialiseerd land. In zijn gedichten identificeert hij zich vaak met lotgenoten in Afrika, China, Vietnam en Zuid-Amerika. Hij bezingt de vrijheidshelden. De bundel opent met een gedicht op Loemoemba. Maar ook Jomo Kenyatta uit Kenia wordt gememoreerd (‘Vrijheid kan alleen in bloed worden geschreven...’). En Allende die zijn geloof in de vrije mens moest bekopen met de dood wordt door hem geëerd. Abaisa, de vermoorde vakbondsleider tijdens de stakingsacties in Suriname (1973), is door hem voor de historie in versvorm vastgelegd.

[p. 488]

Voor de arbeiders staat hij steeds op de bres. Aanvankelijk staan zijn gedichten vol vakbondslyriek. ‘Zingt! Zingt! / Want alleen het zingen / kan ons vervullen met kracht, / kan onze werkhanden bevrijden / van het bloed / van kooplieden’. En ‘Hoog boven jou schudt Unites States met de zak. De harde dollars knetteren uit de geweren...’ heet het. Hij haalt mooie metaforen uit de rijke Surinaamse natuur om kwalijke zaken aan de orde te stellen. Als hij het over de misbruikte bauxietarbeiders bij Afobaka heeft ‘Sinaasappel / bitter is je schil, maar zoet je orgeade’. Het neokolonialisme dat het land teistert wordt vergeleken met een kameleon, die verkleurt om te kunnen blijven kwetsen met de karwats.

De ‘stoere’ taal wordt afgewisseld met bijna kinderlijk naïeve versjes als: ‘Misschien zal God over onze hoofden vanavond breien / zijn net van blauw en sterretjes. / Zo ver zijn ze. Toch verschijnen ze in onze dromen. / Als een muts rondom ons hoofd zullen ze staan.’ Een dromer, een utopist blijft hij boven alles. De teleurstellingen worden als het ware voorgebakken in regels waarvan de spontaneïteit evenwel niet zo maar uit zijn pen vloeide maar met een uiterste precisie is bedacht. Des te harder komt het aan als de uitkomst niet beantwoordt aan de verwachting, de hoop de bodem wordt ingeslagen door de Surinaamse werkelijkheid.

Zo wordt de Revolutie, waarbij het merendeel van de bevolking aanvankelijk achter de militairen stond, ook voor hem een grote teleurstelling: ‘Toen ik nog van je droomde / als van een vrouw... / Maar nu / spotlacht zelfs / de ten dode opgeschrevene / waar ik jouw naam noem...’ (p. 174). Met deze constatering begint zijn gedicht Revolutie. De bloemlezing heeft in dit verband een open einde als hij met bijna apocalyptische beelden zijn verlangen naar vrede en vriendschap tot uitdrukking brengt. ‘Zal het / een vredeslied zijn, / wit, / dat opwiekt / als een witte reiger? // Zal het / een vredeslied zijn? // Vlak voor het voorhoofd / van een paard / sprong hij op / onder de late schemering, / vlak voor het voorhoofd / van een paard. // Zal het // een vredeslied zijn / dat zich wendt / en keert, vlak voor uw hart / en uw gezicht? // Voorbij de laatste slag, / voorbij de laatste stap. // En nu voorgoed voor vriendschap’ (p. 176).

Michaël Slory is een grote naam in Suriname. Maar gelezen wordt hij er nauwelijks. Leerlingen van de middelbare school vinden hem te moeilijk. Als gelegenheidsdichter wordt wel met hem geëtaleerd. Maar zelf klaagt hij in de officiële media (zoals b.v. de tv) niet aan bod te komen. Daarbij komt dat hij zich als neger nog steeds gediscrimineerd voelt. Ook dat heeft ertoe bijgedragen dat hij zich nu beperkt tot het Nederlands en Spaans als zijn schrijftaal.

Nog steeds werkt daarbij het koloniale adagium, dat de erkenning van een kunstenaar in het verre (voormalige) ‘moederland’ een garantie is voor kwaliteit. Daarom kan deze bloemlezing in Suriname zelf een nieuwe bijdrage zijn aan de min of meer officiële opbouw van een eigen literaire cul-

[p. 489]

tuur. En hier in Europa kan Ik zal zingen om de zon te laten opkomen veel nieuwe lezers deelgenoot maken van de zuivere poëzie van een getekend en bewogen mens, die over zijn land schreef:... ‘We hebben je beploegd. / We hebben je bemest / met de as van ons sterven’

ËmichaËl slory, Ik zal zingen om de zon te laten opkomen, Bloemlezing samengesteld en ingeleid door Michiel van Kempen, In de Knipscheer, Amsterdam, 1991, 193 p.