Ons Erfdeel. Jaargang 33

Groeiende belangstelling voor nieuw Vlaams werk

De hedendaagse muziek zit de laatste tijd blijkbaar onmiskenbaar in de lift. Vooral in Antwerpen heeft dit onderdeel flink wat terrein veroverd in de concertprogramma's. Ook de belangstelling van het publiek is met de jaren gestadig toegenomen. Nieuwe muziek is in de Scheldestad niet langer voer voor een eigengereid clubje van ingewijden. Die forse doorbraak is voor een belangrijk deel te danken aan de programmapolitiek van het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen en aan die van de Singel. Je moet het maar durven om in een maand tijd de vijftien strijkkwartten van D. Sjostakovitsj in je programma op te nemen. Ongetwijfeld was die cyclus van vijf avonden het hoogtepunt in de Singelconcerten van het afgelopen seizoen. Het Sjostakovitsj-kwartet uit Moskou heeft die prachtige maar veel te weinig bekende bladzijden uit de hedendaagse kamermuziekliteratuur (van 1938 tot 1977) op een sublieme en onvergetelijke manier vertolkt. Al even aangrijpend en verrassend waren de uitvoeringen door het Arditti String Quartet uit Londen, dat gedurende vier avonden kwartetten van o.a. J. Cage, A. Schnittke, B. Ferneyhough, G. Ligeti, Ph. Boesmans, P. Vermeersch e.a. presenteerde. Met die twee cycli heeft de directie van de Singel baanbrekend werk verricht en een ruim publiek echt enthousiast gemaakt voor hedendaagse kwaliteitswerken.

André Laporte (^o1931).

Gelukkig mikken de concertdirecties niet uitsluitend op gevestigde waarden uit het buitenland; ze geven ook kansen aan componisten en jonge talenten uit eigen land. Tijdens het afgelopen seizoen kregen A. Laporte en L. Brewaeys een opdracht van het Kon. Filharmonisch Orkest van Vlaanderen.

André Laporte (^o1931) componeerde het orkestwerk De ekster op de galg, een ouverture voor een mogelijke opera. Daarvoor inspireerde hij zich op het gelijknamige doek van Pieter Brueghel en het toneelstuk La pie sur le gibet van Michel de Ghelderode. Ook met dit werk bewijst A. Laporte dat hij een van de vakbekwaamste en zeker een van de rijkst geïnspireerde componisten is in Vlaanderen. Met een contrastrijk orkestkoloriet en een boeiend meerstemmig stemmenweefsel brengt hij de diepere en symbolische inhoud van het schilderij tot uiting: zowel de dramatische dreiging van de terreur, als de bekoorlijke schoonheid van de natuur of de vrolijkheid van het dansende volkje. IJle klanken van de strijkers in divisie en grillige figuurtjes van het hout schilderen in het begin een ietwat bizarre wereld. Plots roept een plechtig koraal van het koper het beeld op van de stad die in de achtergrond van het schilderij in de zon ligt te blakeren. De hobosolo zet een lustige dans in met een obstinate trommelbegeleiding. Dat guitige gedoe wordt meer dan eens onderbroken door onheilspellende interventies van het koper en het slagwerk. Daartussen schettert de Es-klarinet als een ekster die op alles commentaar geeft en roept de soloklarinet de figuur op van de verzetsheld Uilenspiegel. De dreiging van het koper neemt toe en suggereert de overheersing door de bezetter. Die geleding mondt uit in een ‘tombeau’, een pakkende elegische passage in parallelle samenklanken. Geleidelijk klaart de situatie op, het orkest komt in volle beweging en in een grootse climax wordt de triomf van het leven op de dood ingezet. De ekster op de galg is een solide brok muziek, vol sonore spanning en plastische evocatie.

Het gaat Luc Brewaeys (^o1959), verleden jaar huiscomponist van de Singel, echt voor de wind; de ene opdracht volgt op de andere.

[p. 765]

Wat uit zijn pen vloeit, is meestal boeiend van inhoud en origineel van stijl. Wel springt hij gemakkelijker om met een orkest dan met een strijkkwartet. Het String Quartet, dat hij voor Arditti schreef, bevat ontegenzeggelijk knappe ideeën en verrassende vondsten. Het geheel echter blijft nog een zoeken naar nieuwe klankmogelijkheden en effecten. Het effecten-najagen duikt ook wel even op in de cantate Non lasciate ogni speranza, die Brewaeys componeerde in opdracht van het Kon. Filharmonisch Orkest van Vlaanderen. Het solospel b.v. van Daniel Kientzy op vier verschillende saxofoons, al dan niet met mondstuk en soms simultaan, is eerder virtuoos en spectaculair dan dat het zuivere muziek is. Maar daarnaast is de componist er wel degelijk in geslaagd de desolate en uitzichtloze sfeer van wachten in een beklemmende partituur weer te geven, met hier en daar analytische klankschilderingen. De sopraan Mireille Capelle vertolkte de tekst uit Il Deserto dei Tartari van Dino Buzzati met een indringende en soms dramatische declamatie. Het was jammer echter dat de luisteraar zelden een woord van die tekst kon verstaan.

‘Die Harmonie’, samengesteld uit de blazers van het Nieuw Belgisch Kamerorkest, presenteerde in de Singelreeks de eerste uitvoering van Mysterium van Wim Henderickx (^o1962), een jong en veelbelovend talent. Geïnspireerd door een diepzinnige Zen-tekst, is dit werk voor tien blazers ook als absolute muziek boeiend van inhoud, vooral door de rijke kleurencombinaties en de wisselende stijltechnieken zoals repetitieve schrijfwijze, imitatie, Klangfarbenmelodie, variabel ostinato enz. Bovendien bezit elk van de drie delen zijn eigen expressieve inhoud, volkomen in overeenstemming met de titels: een dynamisch en borrelend wordingsproces in Creation, levendige en bewogen tegenstellingen in Earth en onwezenlijke of verstilde klankspectra in Eternity.

A. Laporte, L. Brewaeys, W. Henderickx, slechts een greep uit de vele namen van Vlaamse componisten die tijdens het afgelopen concertseizoen in Antwerpen een spiksplinternieuw werk mochten presenteren. Ook voor het seizoen 1990-1991 gaan de concertdirecties op de ingeslagen weg voort. In de programma's duiken de namen op van W. Hus, L. Van Hove, P. Vermeersch, S. Verstockt, D. Schroyens e.a. Antwerpen schijnt opnieuw een belangrijk centrum te worden van eigentijdse Vlaamse muziekcultuur.

Hugo Heughebaert