Ons Erfdeel. Jaargang 33

Theater

De vier decreten van Dewael

Het theaterdecreet van 13 juni 1975 had tot bedoeling het theaterbedrijf en de positie van de theatermaker in Vlaanderen juridisch steviger te onderbouwen. De goede intenties waren echter stuntelig uitgewerkt en hadden weinig affiniteit met het medium theaterkunst. Nadat het decreet jarenlang van alle kanten bekritiseerd werd, wordt het thans opgeheven. De Vlaamse Executieve keurde het nieuwe decreet van Gemeenschapsminister van Cultuur, Patrick Dewael, goed. Het ontwerp moet echter eerst nog naar de Raad van State, de Commissie Cultuur en de Vlaamse Raad. Vermoedelijk zal de nieuwe regeling pas toegepast worden vanaf het toneelseizoen 1992-'93.

De subsidieregeling voor de gezelschappen was in het decreet van 1975 gebaseerd op de erkenning van verschillende categorieën: repertoiregezelschappen (A), spreidingsgezelschappen (B), kamergezelschappen (C) en experimenteel en vormingstheater (D). Deze indeling is ondertussen totaal ontoereikend geworden. Vormingstheater is er om zo te zeggen niet meer, gevestigde gezelschappen staan niet zelden open voor ‘experimenten’ in eigen huis, via culturele centra en uitwisselingssystemen doet iedereen aan

[p. 756]

‘spreiding’, dynamische en toonaangevende jonge ensembles spelen het grote repertoiretheater enz. Om nog maar te zwijgen van de verbluffende opstoot van dansen bewegingstheater, dat in dat kader nergens thuishoort.

Dat die categorieën bepaald en ‘beloond’ worden op basis van overwegend kwantitatieve normen (aantal produkties, voorstellingen, zitplaatsen), is onzin. Wanneer de minister bovendien wordt verondersteld zich te laten leiden door een Raad van Advies, waarin ook directeuren van gesubsidieerde theaters en andere daarbij betrokkenen zetelen, wordt de hele zaak ongeloofwaardig.

Op 11 mei 1989 diende minister Dewael bij de Vlaamse deelregering een voorontwerp in van zijn nieuwe ‘decreet voor de podiumkunsten’. Teksttheater, dans, muziektheater, mime, poppentheater... en ook de activiteiten van de kunstencentra (de vroegere ‘receptieve produktiecentra’, zoals De Singel, Vooruit, Kaaitheater, Limelight...) zouden voor het eerst in één institutioneel kader ondergebracht worden.

Deze beleidsoptie werd in grote lijnen aangemoedigd door de kunstencentra en door heel wat mensen uit de theatersector die zich bewust zijn van de huidige (en de voor de toekomst nog onvoorspelbare) ontwikkelingen in het theater. Kunstdisciplines verliezen immers steeds meer hun grenzen, en een jong theaterpubliek stapt probleemloos van een toneelopvoering naar een operaof dansvoorstelling. Onder impuls van o.m. Hugo de Greef (Kaaitheater) werd onlangs nog aangedrongen op een overzichtelijk beleid, dat rekening houdt met de totaliteit van het theatergebeuren en alert genoeg is om in te spelen op nieuwe evoluties.

Dewael kreeg echter ook tegenwind. Een ‘Staten-Generaal’ van het Nederlandstalige beroepstheater (bijeengekomen op 10 september 1989), waarin vooral het ‘gesproken toneel’ vertegenwoordigd was, vreesde dat in de praktijk zo'n ‘mammoetwet’ niet kan werken en vooral, dat met één globaal decreet het subsidie-aandeel van de traditioneel gesubsidieerde gezelschappen zou verminderen. Er ontstonden syndicale en politieke reacties op het voorstel van de liberaal Dewael, en de Vlaamse Executieve verzocht hem tenslotte een nieuw ontwerp in te dienen. Dit laatste werd een compromis en dus... goedgekeurd.

Het nieuwe ontwerp van decreet omvat inderdaad het hele werkveld van de podiumkunsten, maar dan in vier afzonderlijke decreten: een voor de ‘Nederlandstalige Dramatische Kunst’ (teksttheater, figurentheater, interdisciplinair theater...), een voor ‘Dans’ (zowel klassiek ballet als ‘modern’ bewegingstheater en mime), een voor ‘Muziektheater’ (musical, opera, operette, met uitzondering van de VLOS) en een voor de ‘Kunstencentra’.

Het nodeloos optrekken van muren kan dus toch weer voor verwarring en verstarring zorgen. Ik vraag me b.v. af onder welk decreet het nieuwe Gentse Muziek-Theater, dat in oktober 1991 van start gaat, zal ressorteren. Lucas De Bruycker wil hiermee juist de talrijke nog onontgonnen menggebieden van tekst- én muziektheater verkennen en hiervoor gezamenlijke opdrachten geven aan belangrijke theatermensen uit alle sectoren.

Na erkenning wordt de subsidie toegekend in de vorm van een financieringsenveloppe voor vier seizoenen. De toelage maakt geen onderscheid meer tussen weddeen werkingskosten, zodat elke organisatie zelf - binnen de naleving van de bestaande CAO's - haar eigen financiële beleid kan voeren. In principe wordt dus ruimte gemaakt voor een langetermijnplanning, die aan een dynamisch theater in elk geval meer armslag geeft voor zijn artistieke aspiraties.

Voor losse projecten, opgezet door groepen die voor geen andere subsidie in aanmerking komen, blijven er projecttoelagen bestaan. Die kunnen jaarlijks wor-

[p. 757]

den aangevraagd. Nieuwe aanvragen voor erkenning en subsidiëring (via een financieringsenveloppe) kunnen pas om de vier jaar worden gedaan. Dat de bijdrageplicht van steden en provincies voor gezelschappen die onder het decreet op de Dramatische Kunst vallen, behouden blijft, is een discriminerende maatregel en een gevolg van het compromis.

In de memorie van toelichting bij het ontwerp wordt er uitdrukkelijk op gewezen dat geprobeerd werd de klemtoon op de kwalitatieve evaluatie te leggen. Toch blijven er twee kwantitatieve criteria gehandhaafd: het aantal voorstellingen per seizoen (b.v. gemiddeld minimaal 100 voor ‘Dramatische Kunst’ en ‘Kunstencentra’) en een minimum percentage aan eigen inkomsten, ten einde ook de dimensie van ‘de publieke respons’ te verzekeren. Projecten zijn niet gebonden aan een aantal voorstellingen.

Er zijn ook vier Raden van Advies. Om te vermijden dat het adviesorgaan tegelijk rechter en partij is, kan voortaan iemand die ‘een bestuurlijke of een gehonoreerde functie bij een erkende organisatie voor podiumkunsten’ uitoefent, geen deel meer uitmaken van de adviesraad. Op basis van een door het theater ingediend jaarverslag maakt de Adviesraad jaarlijks een evaluatie over de uitvoering van de beleidsnota, die elk gezelschap voor vier jaar heeft opgesteld.

Die evaluatie wordt meegedeeld aan de betrokkenen, die zonodig het artistieke beleid kunnen bijsturen. In het ontwerp-decreet is ook het principe van de ‘hearing’ en het verhaalrecht ingeschreven. Dit creëert een grotere openheid dan voorheen. Toch blijft de tekst van het decreet zeer vaag waar hij in de nabijheid komt van het label ‘kwaliteitstheater’. De reden waarom b.v. de subsidiëring tijdens de lopende vier jaar kan worden stopgezet, riskeert meer van financiële en administratieve dan van artistieke aard te zijn. Dwangmatigheid en reglementering lijken nog steeds belangrijker dan artistieke ontplooiingskansen.

Terecht wordt veel aandacht besteed aan de belangrijke rol van de kunstencentra in het gewijzigde theaterlandschap. Een kwart miljard wordt ervoor uitgetrokken. Ze vormen a.h.w. de laboratoria waarin jonge of vernieuwende theatermakers zich kunnen manifesteren. Per seizoen moeten ze o.a. een aantal produkties of manifestaties realiseren ‘die een vernieuwende impact kunnen hebben in de diverse kunstuitingen’. De overheid geeft hen hiermee enerzijds vrij spel in het meebeoordelen en selecteren van waardevol theater, maar blijft anderzijds het sanctionerende gezagsorgaan. Daarom kunnen we alleen maar hopen dat de Raad van Advies in zijn evaluatie deze progressieve tendens ten volle tot zijn recht laat komen.

Voor het kinder- en jeugdtheater en het figurentheater, die onder het decreet voor Dramatische Kunst vallen, is een positieve discriminatie ingebouwd. Door de lage uitkoopsommen ontstaat hier vaak een grote produktie- en speeldwang. Bij wijze van tegemoetkoming wordt voor reisvoorstellingen een bijkomende toelage verleend.

De verplichting om in een periode van vier jaar tenminste eenmaal een creatie-opdracht te geven aan een eigen toneelauteur, librettist, choreograaf of componist, heeft als bedoeling ‘de relatie tussen scheppend kunstenaar en uitvoerend kunstenaar te herstellen’. Elk theater honoreert die opdracht uit zijn financieringsenveloppe. Voor bijkomende facultatieve opdrachten geeft de Vlaamse Executieve eventueel subsidie. De bedoeling is goed, maar het gevaar bestaat ook hier, dat het feitelijk voldoen aan die ‘uiterlijke’ verplichting belangrijker wordt dan de manier waarop. De eigen dramaturgie b.v. heeft slechts baat bij het stimuleren en evalueren van een werkelijk geïntegreerd werkproces, en niet bij een schijnhuwelijk. In het artistieke proces is het handhaven van het verschil tussen de begrippen ‘scheppend’ en ‘uitvoerend’ kunstenaar overigens vaak nonsens.

Naast het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, dat als ‘nationaal gezelschap’ hoe dan ook in stand wordt gehouden, vermeldt het decreet de subsidiëring van ‘één of meerdere dansgezelschappen voor het geheel van hun werking voor een periode van vier seizoenen’. In de verwoording zit duidelijk een rem ingebouwd. Wel wordt (zoals in de drie analoge decreten) gesuggereerd dat het voor veel organisaties fiscaal ‘nuttig’ kan zijn om een erkenning (zonder subsidiëring) te bemachtigen. Voor eenmalige projecttoelagen komen ze dan natuurlijk wel in aanmerking, maar een kader waarin ook kleine gezelschappen de continuïteit van hun artistieke werkzaamheid ondersteund zien, wordt hiermee niet aangereikt.

Door slechts één ‘musicalinstelling’ als dusdanig te erkennen en van een financieringsenveloppe te voorzien, staat het licht op groen om de musicalafdeling van het Ballet van Vlaanderen (het vroegere Teater Arena) wellicht weer een meer autonome structuur te geven. Van de andere over vier jaar te subsidiëren gezelschappen wordt vereist dat ze ‘in hoofdzaak hun activiteiten ontwikkelen op het vlak van de diverse uitingen van muziektheater’. Maar op het specifieke vlak van ‘opera en operette’ (hoe specifiek verschilt dat van ‘muziektheater’?) heeft het decreet het dan weer enkel over eenmalige projectsubsidies.

Om te voorkomen dat - zoals in het verleden gebeurde - de theaters veel te laat op de hoogte worden gebracht van de beslissingen van de overheid, wordt een soort zelftuchtmaatregel ingebouwd. Vóór de start van het vierde jaar moet de beslissing over de eventuele verlenging van de erkenning en subsidiëring aan het gezelschap worden meegedeeld. Gebeurt dit niet, dan worden de erkenning / subsidiëring voor tenminste één seizoen automatisch gecontinueerd. Het

[p. 758]

klinkt geruststellend, maar het veronderstelt wel dat er een budget aanwezig is.

De extra financiële consequenties van deze opsplitsing in vier decreten bedragen 295 miljoen frank. Dit is ongeveer een vierde van wat straks in de Vlaamse cultuurbegroting de gehele post podiumkunsten zal worden. Deze cijfers aldus Dewael, moeten beschouwd worden als indicatief en moeten hard gemaakt worden tijdens de komende begrotingsbesprekingen. Of de politieke wil om dit te realiseren aanwezig zal zijn, valt af te wachten.

Fred Six