Ons Erfdeel. Jaargang 33

Alstein: De poorten van de hemel

In een dagboeknotitie op de kaft van zijn nieuwe boek De poorten van de hemel bekent Alstein dat hij aan het schrijven was over een personage ‘van wie je niet houdt maar die je dierbaar is’. Dit commentaar sluit volkomen aan bij zijn ambivalente benadering van dat personage. Schrijven over een archetypische vaderfiguur, een possessieve minnaar, een goedbedoelende misdadiger, een ziekelijke strever naar veiligheid en geluk (dat alles verenigd in één persoon) betekent hem afwijzen, afkeuren, hem van je afschrijven. Maar het besef dat ‘een deel van hem in jou zit en dat je niet bevalt’ houdt tegelijkertijd in dat je heel subtiel te werk wilt gaan. Alstein doet het als volgt: hij laat zijn personage zelf aan het woord, laat hem zichzelf legitimeren. Ook al is zijn gedrag erg dominant en in humaan opzicht volstrekt laakbaar, hij heeft recht op een faire behandeling en op sympathie. Laat hem een monoloog voeren, en het wordt een bekentenis, de verdediging van iemand die zich niet schuldig acht, tegen beter weten in. Hij práát omdat hij geraakt is in zijn diepste ik, zonder te kunnen beseffen wat voor tirannie hij uitgeoefend heeft op anderen. Alsteins haat-liefde verhouding voor deze man maakt van De poorten van de hemel een geladen boek dat vrij is van valse effecten en rijk aan inzichten. Bovendien heeft het een onverwachte ontknoping die de hele geschiedenis naar een gepassioneerde climax stuurt.

Als regelrechte bekentenis is De poorten van de hemel moeilijk een verhaal, novelle of korte roman te noemen. Het zet zich wat apart tussen de genres, is geschreven in quasi-spreekstijl, met de ogenschijnlijke hiaten en verduidelijkingen die een betoog nu eenmaal heeft. Maar het is te goed gestructureerd om nonchalant te zijn. Alstein cijfert zich zo weg, dat de ernst van het betoog volledig aan het personage toegeschreven kan worden en dus authentiek overkomt. Die figuur is een kleurloze winkelier van middelbare leeftijd, een op het eerste gezicht totaal oninteressant iemand, die evenwel een verborgen innerlijk leven leidt. Zijn naam is Louis; hij gebruikt zijn praktisch gerichte intelligentie om zijn leven en dat van zijn gezin te organiseren, geobsedeerd als hij is door orde. Dat is niet alleen de orde van een zorgvuldig gerunde en voor het overige

Alstein (^o1947).

inspiratieloze zaak, maar de orde van een leven dat zonder verrassingen is. Impulsiviteit bestaat niet in zijn leven, hij overdenkt elke handeling en elk gebeuren. In de omgang met anderen is hij altijd de hoffelijke, maar saaie winkelier; in de onvermoede diepte daarachter woekert de ontzettende bezorgdheid voor zijn gezin. Dat ziet hij als zijn enige uitdaging, een taak die niet makkelijk mag zijn om er voldoening van te hebben.

Verliefd is Louis nooit geweest - de ontmoeting met zijn toekomstige vrouw was een toeval - en hij wist dat ze de verpersoonlijking van zijn lot was. Hij koos bewust voor een gevoelige, afhankelijke, naar het depressieve neigende vrouw. Zo iemand kon hij zekerheid en aandacht schenken, hij wist dat hij een dynamisch, gepassioneerd type niet de baas kon. Aan zijn zin voor verantwoordelijkheid ligt dus angst ten grondslag - angst om zijn greep op situaties te verliezen. De psychische donkerte van zijn vrouw beschouwt hij evenwel niet als een gevaar. Hij denkt dat hij dat controleren kan, maar dat wat hij Liefde noemt misschien het meest hatelijke in hem is, komt niet in hem op. Hij is volkomen tevreden met zichzelf. Alstein ontneemt hem dat recht niet - als motto voor het boek haalt hij Kundera aan: ‘Elk mens heeft het recht om te worden begrepen’. Maar dat achter Louis' systeem waanzin schuilgaat,

[p. 732]

Tom Lanoye (^o1958).

wordt duidelijk door zijn verder gedrag.

Louis' goede bedoelingen zijn haast ontroerend. Hij denkt dat hij door met zijn vrouw te praten over niets anders dan alledaagse bezigheden, haar gemoed verlichting schenkt. Gesprekken over het innerlijk zijn in huis taboe. Haar mislukte zelfmoordpogingen schrijft hij toe aan haar aard, maar ook als die van zijn zoon wél lukt, blijft hij blind. Hoe verstikkend zijn invloed wel moet zijn, geeft Louis ongewild prijs als hij zijn opinie over opvoeding kenbaar maakt. Zijn vader liet hem, toen hij hem als kind meenam naar het voetballen, even aan zijn lot over tussen de krioelende massa terwijl hij kaartjes ging kopen. Louis doet nu hetzelfde met zijn eigen zoon, om hem de veiligheid van het gezin naar waarde te leren schatten. Hij wil exact dezelfde patronen doorgeven als hijzelf gekend heeft. Dat zijn zoon pas als student zijn mond opendoet met de rebelse aankondiging dat hij ‘verloofd’ is, komt als een kaakslag aan. Van het meisje herinnert Louis zich alleen dat ze van het naar zijn smaak verkeerde type was. Als ze het later uitmaakt met zijn zoon - de directe aanleiding tot de zelfmoord van de hypergevoelige, slechts schijnbaar evenwichtige jongeman - geeft ze als reden diens seksueel afwijkende verlangens op. Aan de oorsprong daarvan gaat Louis uiteraard voorbij.

Uit het onderzoek blijkt dat zijn zoon zijn problemen voorlegde aan een dokter. Louis ziet zijn kans om als niet-begrijpende vader een volgens hem rechtvaardige, maar duivelse wraak op alle bemoeienissen van de buitenwereld te beramen. Hij lokt de dokter in een val en pleegt, met medeplichtigheid van zijn vrouw, een perfecte moord. Hij slaagt erin om de ex-vriendin van zijn zoon verdachte nummer één te maken. Hij is absoluut niet uit het lood geslagen door zijn daad: hij vindt dat hij door de hel gegaan is, en ziet door zijn wraak de ‘poorten van de hemel’ opengaan. Het is de triomf van de tweeëenheid van zijn huwelijk.

Alstein haalt deze illusie neer zonder op scherp te schieten. Louis' ziekelijke verblinding werkt als een averechtse beschuldiging, maar ook als een verdediging, een excuus. De ontwikkeling van pure rationaliteit naar irrationele passie geeft de geschiedenis ook een ongekende vlucht. Dat was nodig om van De poorten van de hemel meer dan een scherpzinnig boek vol understatement te maken. Toegegeven, het geeft blijk van een verrassend inzicht in de menselijke psyche: Alstein weet dat dit soort dwaaldenken bij iedereen latent aanwezig is, en rekent in zijn karakterstudie op een bijna harmonische manier af met de gezinspatronen die daarvoor verantwoordelijk zijn. Maar de radicale en toch volkomen plausibele wraak van zijn personage verheft het boek boven dat niveau van herkenbaarheid. Dat geeft het boek de schok die het nodig heeft.

Karel Osstyn

alstein, De poorten van de hemel, Houte-Kiet, Antwerpen, 1989, 89 p.