Ons Erfdeel. Jaargang 33

[p. 726]

Culturele kroniek

Literatuur

Dikke mensen

Dikke mensen hebben veel vlees. Zij hebben veel lichaam dat verwond kan worden en waarin ze eenzaam kunnen zijn. Ze bewegen zich wat moeilijk en hijgerig. Ze zijn lachwekkend en zielig. Dikke mensen, die kunnen wij zien in een spiegelpaleis. We schrikken ervan dat wij dat zelf zijn. Over zulke dikke mensen gaat de nieuwe dichtbundel van Luuk Gruwez.

Luuk Gruwez sleept nog een reputatie met zich mee. Die wordt verwoord in passe-partout termen zoals romantiek, wazigheid, weemoed, halfzachtheid, esthetiek, maniërisme, sentiment. Daar was natuurlijk wel aanleiding toe. Maar sinds Een huis om dakloos in te zijn (1981) en vooral sinds De feestelijke verliezer (1985) was daarin toch al een duidelijke verschuiving merkbaar. In Dikke mensen lijkt de klemtoon definitief verlegd. Persoonlijke gevoelslyriek in de strikte zin van het woord komt hier zelfs nog nauwelijks voor. De gedichten gaan over anderen, over mensen, over personages in de bolle spiegel.

Dat wil niet zeggen dat de grote gevoeligheid uit de vroegere bundels daarmee ook verdwenen zou zijn; integendeel: weemoed, droefheid, gemis, verlangen, ze zijn er nog allemaal maar nu dieper gekleurd.

Ze zijn getransformeerd in deernis, liefde, wanhoop. Kort gezegd: de poëzie van Luuk Gruwez heeft alle pose afgelegd, zij is volwassen geworden. Maar ook dat wil weer niet zeggen dat de charme van de formulering en de sensualiteit van zijn stijl verloren zouden zijn gegaan. Alleen zijn die nu functioneler geworden, of om het minder koud te formuleren, ze zijn helemaal in het sprekende gebaar opgegaan, niet langer opgelegde franje.

Al dat goeds is al meteen te merken in het openingsgedicht ‘biografie’

het lichaam is een eenzaam ding
met plasma, beendermerg en smeer
en kleine holtes vol geheim
en drie, vier klieren voor plezier.

het kreeg twee handen voor iets liefs,
maar zelfs twee handen zijn alleen
gehoorzaam aan het protokol
van een of ander kolderdier.

een koningsvaren heeft nooit last
van blinde onderdanigheid,
maar halzen willen weerloos zijn,

zij die zo teer geschapen zijn.
- een lichaam is een eenzaam ding
en niemand wil dat het geneest.

Dit gedicht zet al meteen de toon van de hele bundel: de mens verschijnt hier als een met liefde getekende karikatuur. Wat daarin sterk opvalt - en ook dat blijft een constante in de hele bundel - is de grote aandacht voor de lichamelijke mens: lichaam, plasma, beendermerg,

Luuk Gruwez (^o1953).

smeer, holtes, klieren, handen, halzen. Dat klinkt ontluisterend, maar het is een ontluistering zonder cynisme. Het is een ode aan de weerloosheid en de zwakheid van de mens.

Op dezelfde manier beschrijft Gruwez in de twee volgende gedichten ‘dikke mensen’: ‘zo'n kleine honderd kilo niets / die niemand ooit zal willen’.

Er staan in deze bundel heel wat van die groteske portretten, vooral in de tweede afdeling ‘alle anderen’. Van ‘de juffrouw van de garderobe’, ‘Mutter Courage’, oma, een achterlijk nichtje, de postbode, een ‘handelaar in handen’ maar ook van de ouders en zelfs van een varken. In al die voorstellingen treft ons dezelfde toon, dezelfde houding van de spreker tegenover zijn onderwerp: ironische ridiculisering en liefdevolle identificatie tegelijk. Zoals in de slotstrofe van ‘varken bij Cassel’,

[p. 727]

waarin het varken sprekend wordt opgevoerd. Maar het is de dichter die spreekt, namens het varken, de lezer:

ik ben voor grote maten in de liefde.
ik sta rechtop in het heelal,
begaafd met al mijn koteletten.
ik snak een beetje dromerig
naar heel dat machtig firmament,
maar val in slaap in slijk en drek
- zozeer zwijn, en zozeer mij.

Of in het tweeluik ‘album’, waar de ik een portret van zijn moeder tekent:

en zo belachelijk en lief
als een kokette, kaal geplukte kip

Belachelijk en lief, zo ziet de mens eruit in deze gedichten van Gruwez.

Die belachelijkheid, dat is de dood, en de liefde, dat is het verweer daartegen. Al in het eerste gedicht was het lichaam een eenzaam ding dat niet geneest, en de dikke mensen gaan ‘de glijbaan naar het graf’ af. Ziekte, verval, ouderdom en dood zijn in deze bundel alomtegenwoordig. Vandaar ook de grote aandacht voor het verleden, voor overledenen en voor oude mensen, voor illusies die geweest zijn, mogelijkheden die niet uitgekomen zijn. En daartegenover het gedicht, dat probeert al die verloren dingen toch nog wat bij elkaar te houden, ze een leven te verzekeren tegen beter weten in: ‘alleen wat weerloos is en eindigt / verdient een voortbestaan’. Het gedicht ‘samenhorig’ gaat daar helemaal over: ‘er moet een wereld van verloren dingen zijn’, en verder:

- al wat verloren is, is samenhorig.
maar tederheid die overbodigwerd,
het kippevel dat blijven wou,
de eerste natte droom, het domste lief,
het speelgoed van een kind dat stierf

Zo besluit het gedicht ‘verzameling’, dat een angstvisioen is van de dood van een geliefde, met deze strofen:

zal verzamelen wat samen moet
je ondergoed, je spijkerbroek, je bloes,
die je pardoes hebt neergekwakt,
hang ik zorgvuldig op een stoel.

het lichaam groeit eendrachtig zonder doel.
maar afscheid is een zaak van zorg:
hoe meer er van je samen is,
hoe minder ik je missen zal

Daar is het gedicht voor: om de dingen samen te brengen, een dichter die als een zorgzame moeder de achteloos verloren en verstrooide stukjes leven bij elkaar raapt, met liefde opvouwt en in woorden onderbrengt.

Een poëzie die zich voorneemt dat te doen, is niet zonder risico. Sentimentaliteit en pathetiek zijn nooit veraf wanneer het gaat over zo emotioneel geladen onderwerpen als kanker, dood, een debiel kind, een meisje dat door een verkeersongeval om het leven kwam, de dood van moeder en vader. Toch zijn het juist die gedichten, die in de bundel als absolute toppunten verschijnen. Daarin bewijst Gruwez zijn grote vakmanschap, door de preciese dosering van gevoeligheid en ironie, van banalisering en ernst. Hij slaagt erin om de diepe lagen van gevoel en van existentiële waarheid, die in de sentimentele clichés opgeslagen liggen, weer actueel en levend te maken. Voor mij is dit hele grote poëzie, die geen frasen van een theoretisch ‘discours’ nodig heeft om haar pretenties te staven. Je hoeft er niet voor gestudeerd te hebben:

God, herstel deze vrouw, zij is nog niet
voltooid, zij moet mij nog ten grave dragen.
o, leg haar straks, al stijf van ouderdom,
met beide borsten in een kist.

ik weet dat u soms voorkomt in het wild
naast aasgier, lynx en tijgerkat:
fouilleer haar niet tot op het bot
of daar nog ergens kanker zat.
ook ik lijd honger aan haar lijf
wees niet bekommerd om uw
maal:
ik wil een ander kwijt in ruil voor haar.
ik wil een ander kwijt, of minstens mij.

Hugo Brems

luuk gruwez, Dikke mensen, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1990.