Ons Erfdeel. Jaargang 33

Wat zoudt gij zonder 't werkvolk zijn?

Ongeveer tien jaar geleden verscheen bij uitgeverij Kritak het eerste deel van Wat zoudt gij zonder 't werkvolk zijn?, een vulgariserend overzicht van anderhalve eeuw arbeidersstrijd in België (218 p.). Dat er behoefte bestond aan zo'n werk, bewees het succes ervan bij studenten en leerkrachten, vormingswerkers en actieve vakbondsleden. In 1981 volgde het tweede deel over de periode na 1966. Het droeg een ander karakter, was veel omvangrijker en analytischer, meer kroniek dan synthese, maar bevatte een schat aan gegevens (256 p.). Thans brengt de uitgever een grondig bewerkte versie van beide delen in één volume op de markt. Daarbij heeft het rommelige ‘werkboek’ de plaats geruimd voor een keurig uitgegeven publikatie met een weliswaar beperkt aantal goed gekozen illustraties.

Maar niet alleen naar presentatie verschilt deze uitgave van de vorige. Ook de inhoud is grondig aangepast. J. Brepoels behandelt in ca. 200 pagina's groot formaat de geschiedenis van de arbeidersbeweging in België. In vijf delen komen achtereenvolgens de ‘prehistorie’ tot 1885, de eigenlijke beginperiode van de arbeidersbeweging tot 1914, het wisselvallige interbellum, de na-oorlog tot 1960 en tenslotte de welvaartsstaat en de crisis aan de orde. Binnen dit chronologisch raamwerk bespreekt de auteur zowel organisatie, actie als ideologie van de arbeidersbeweging en plaatst hij die in de politieke en economische context. Brepoels' invalshoek is de arbeidersstrijd en dat brengt hem ertoe niet alleen ruime aandacht te besteden aan stakingen en andere sociale conflicten, maar ook aan de problemene geschapen door de institutionalisering van de arbeidersbeweging.

Anders dan in de vorige uitgave, is die ontwikkeling veel serener beschreven. In de eerste uitgave stelde de auteur zich uitdrukkelijk op tegenover de burgerlijke geschiedschrijving, en die opstelling inspireerde hem tot belerende stukjes over de ontwikkeling van het kapitalisme en over een aantal marxistische begrippen en tot een voortdurende ontmaskering van de sociaal-democratie. Dat alles is weggevallen, de tekst is ontdaan van zijn strijdkarakter. Hoewel de auteur zijn engagement niet verloochent, is hij in zijn beoordeling van gebeurtenissen en personen milder geworden. Zo wordt de katholieke arbeidersbeweging niet zomaar afgedaan als ‘een manoeuver van de burgerij’, zijn de leden van het comité-Galopin niet langer samenzweerders, en is het biefstukken-socialisme een historisch te ontleden fenomeen, geen scheldwoord in de pen van de auteur.

De lezer die bekend is met de eerste uitgave, blijft nieuwsgierig naar het waarom van deze volteface. Misschien is de rijke oogst aan vakliteratuur van de laatste tien jaar, die door de auteur zorg-

[p. 622]

vuldig werd verwerkt, hiervoor medeverantwoordelijk. Het boek is stevig onderbouwd en men mag gerust zeggen dat het hier niet langer gaat om een vulgariserend overzicht, maar om een synthese met wetenschappelijke oogmerken.

Een reden te meer om de uitgever en de auteur te feliciteren met dit initiatief en met het eindresultaat. Een algemeen overzicht van de arbeidersbeweging in België was tot op heden onbestaande. Brepoels vult met zijn werk duidelijk een lacune. En hij doet dat op voortreffelijke wijze. In zijn heldere synthese paart hij een grote eruditie aan een scherp inzicht, al hoeft niet iedereen zijn opvattingen te delen en zijn ongetwijfeld verschillende passages vatbaar voor nuancering.

Toch vallen ook enkele onevenwichtigheden op. In feite is het werk geschreven vanuit de invalshoek van de socialistische arbeidersbeweging. De christelijke arbeidersbeweging wordt nog teveel als onecht beschouwd en daarom slechts als een soort annex behandeld. Overigens biedt juist een werk als dat van Brepoels de gelegenheid een vergelijking te maken tussen beide bewegingen, waartoe nu al een aanzet aanwezig is. Het probleem van het ambachtelijke versus industriële syndicalisme, einde 19e eeuw, stelt zich zowel bij socialisten als katholieken (p. 51); er is een opvallende gelijkenis tussen de structuur van het A.C.W. en de B.W.P, vóór 1940 (p. 126) en tussen de geest van de socialistische Arbeidersjeugd en de K.A.J. van Cardijn (p. 109).

Een andere opvallende onevenwichtigheid is de m.i. geringe aandacht die besteed wordt aan het communisme, dat vanaf 1918 zijn schaduw afwierp op de Belgische politiek en tussen 1936 en 1950 een belangrijke factor in de ontwikkeling van de arbeidersbeweging was.

Verder heeft de auteur nauwelijks oog voor de mutualiteiten (ziekenfondsen) die zo'n belangrijke invloed hebben uitgeoefend op de institutionalisering van de arbeidersbeweging. Een tekort lijkt mij tenslotte de afwezigheid van de sociale verkiezingen sedert 1950.

Een synthese over een zo omvangrijke materie dreigt altijd te veel en te weinig te zeggen en vooral tegen het einde de lezer knockout te slaan. Om bepaalde ontwikkelingslijnen duidelijker te laten uitkomen zou ik ervoor pleiten het interbellum niet langer als een gesloten periode te beschouwen, maar integendeel de eenheid van de periode van de jaren dertig tot de jaren zestig te beklemtonen, zoals de auteur reeds deed in zijn bijdrage voor het boek Eeuwige dilemma's. Honderd jaar socialistische partij (Kritak, Leuven, 1985). Na de verovering van het algemeen stemrecht volgt de strijd voor ‘structuurhervormingen’ die uitmondt in een reeks van instellingen van sociale en economische beheersing kenmerkend voor onze verzorgingsstaat. Omdat deze structuurhervormingen steunen op overleg wordt de disciplinering van de arbeidersklasse van primordiaal belang.

De periode sedert 1973 is een nieuwe periode van zoeken en tasten, waarin zich nog geen duidelijke lijn aftekent. De interventiemechanismen die in de afgelopen decennia werden geschapen, tonen hun onvolkomenheid, terwijl de traditionele arbeidsorganisatie en de economische ordening waarop de arbeidersbeweging is gebouwd aan grondige veranderingen onderhevig zijn. Terwijl de crisis van de jaren dertig aan een versleten liberalisme werd toegeschreven, worden nu de vakbonden in brede kring als conservatieve krachten gezien, als onderdelen van een establishment dat de vernieuwing in de weg staat. Voor de arbeidersbeweging, een van de belangrijkste ontvoogdingsbewegingen uit de contemporaine geschiedenis, is dit een uitdaging zonder voorgaande. Om het ontstaan van deze problematiek te begrijpen is het werk van Brepoels aan te bevelen.

Emmanuel Gerard

j. brepoels, Wat zoudt gij zonder 't werkvolk zijn? Anderhalve eeuw arbeidersstrijd in België, Kritak, Leuven, 208 p.