Ons Erfdeel. Jaargang 33

Vivaldi actief beluisterd

Evenwicht tussen gevoel en rede. Dit is het probleem waar het in de kunst al eeuwen om gaat. Naast het manuele vakmanschap moet de kunstenaar de verstandelijke toepassing van regels mengen met expressie van gevoelens of indrukken. Ook al sinds eeuwen probeert de esthetica dit artistieke proces te vatten, zowel het creatieve proces bij de kunstenaar als het receptieve proces bij de toeschouwer of luisteraar. Daarbij werd het accent nu eens gelegd op de rationele analyse van het kunstwerk, dan weer op de gevoelsmatige expressie die er van uitgaat. Vooral bij de zogenaamde dynamische kunsten, die in een tijdsduur een evolutie weergeven (muziek, literatuur, film) is dit samenspel een complex gegeven dat uiterst individueel wordt benaderd. In verband met muziek is de centrale vraag daarbij: in hoeverre wordt de esthetische ervaring van de luisteraar beïnvloed door zijn kennis van muziektechnische aspecten. De jongste decennia werd daarover vrij veel gepubliceerd. De Universitaire Pers Leuven is nu gestart met een reeks studies verzorgd door Ignace Bossuyt, docent muziekwetenschap aan de K.U. Leuven. De publikaties spitsen zich volgens de ondertitel toe op ‘actief luisteren naar muziek’ Dit actieve luisteren bestaat dan in een ontleden van de verschillende bestanddelen waaruit muziek is samengesteld of ‘ge-com-poneerd’.

Als eerste in de reeks koos Bossuyt voor ‘Antonio Vivaldi en het concerto’ met als hoofdmoot een uitvoerige degelijke ontleding van De Vier Jaargetijden. Die wordt voorafgegaan door gegevens over het concerto in het algemeen, het concerto bij Vivaldi in het bijzonder en een minder uitgebreide analyse van een zestal andere Vivaldi-concerto's. Voor wie minder met de muzieknotatie en - theorie vertrouwd is, zijn er eerst ongeveer dertig bladzijden met informatie over melodie, ritme, structuur, harmonie, modulatie,

[p. 611]

enz. Die informatie is helder samengevat, maar de leek zal er toch flink wat huiswerk aan hebben om dit in de praktijk van luisteren en horen om te zetten. Bossuyt benadert Vivaldi terecht met veel bewondering en weet die bewondering en de reden daartoe heel direct over te brengen. De technische analyse van de structuur van De Vier Jaargetijden is keurig vermengd met de verhalend-uitbeeldende inhoud ervan en het verband tussen beide wordt boeiend aangetoond. Het geheel vergt wel een zéér actieve luisteraar: met partituur in de hand en veelvuldig opnieuw beluisteren. Zowel in de inleiding als in het nawoord geeft de auteur aan dat een dergelijke benadering niet de enig zaligmakende is voor esthetische ervaring. Voor studenten in de muziekwetenschap is het in elk geval een heel belangwekkende bijdrage. De muziek-‘lief-hebber’ haalt uit een dergelijke luistermethode zeker bewondering voor het vakmanschap van Vivaldi en ontdekt het genie van de kunstenaar die klassieke schema's en regels naar eigen inzicht kan ombuigen. Voor diezelfde liefhebber betekent dit actieve luisteren zeker ook een intellectueel genoegen, zoals bij het oplossen van een wiskundig vraagstuk of een cryptogram. Maar in kunst zal het verband tussen ‘iets begrijpen’ en ‘iets ervaren’ wel altijd een raadsel blijven.

Hendrik Willaert

ignace bossuyt, Antonio Vivaldi en het concerto, (met partituurfragment en discografie), Universitaire Pers Leuven, Leuven, 105 p.