Ons Erfdeel. Jaargang 33

Beheerste radeloosheid: gedichten van Koen Stassijns

In z'n bundel Aanmaaktwijgen van een vuur voert Koen Stassijns zichzelf op als een ontevreden en verdwaalde bijna - veertiger. Al zegt hij het niet met zoveel, of in elk geval niet met dezelfde woorden: hij wil zich loswrikken uit het keurslijf van het brave burgerbestaan. De zure regen van een bedenkelijke schijnmoraal heeft immers alle waarden waar hij achter staat, aangetast. Met de moed der wanhoop en als een zwemmer zoekt hij zuiver water op. Maar die vluchtweg naar een andere mentaliteit is ongebaand en zadelt hem bovendien op met een onverkwikkelijk gevoel van schuld:

Ik moet mezelf wat moed
inpraten zoals een zwemmer doet
bij elke armslag in een steeds
ondieper wordend ondiep water,

want alles waar ik in geloof,
verdwijnt (...)

(...) ik ben allang het noorden kwijt,
ik zwem voortdurend naast mijn baan
en met die zekerheid groeit schuld
van heel ver afgedreven zijn.

Die afkerige houding, die dubbelzinnige mentaliteit van ‘niks is nog zeker en zelfs dat niet’, kleurt ook de verhouding van de vader met z'n kinderen. Hij stelt vast dat zij even goed in de greep zitten van een moedeloos soort grijsdenkerij, waar hij hen niet uit kan/wil helpen: ‘En verder, kind, / zeg ik op al je vragen neen, / en laat ik alle treinen rijden / zomaar ergens, nergens heen’. Bovendien moet vader ervaren hoe z'n kinderen zich op hun beurt van hem en z'n generatiegenoten af willen wenden. Eenzaamheid, een tekort aan levensvatbare energie en angst voor het ouder worden, zijn hiervan het onvermijdelijke gevolg. Het matte besluit ligt voor de hand:

O, alles is voorbij gegaan
en alles gaat verloren.

Het belangrijkste verlies dat

Koen Stassijns (^o1953).

[p. 587]

Stassijns beschrijft, is dat van z'n moeder. In een aparte afdeling Canto voor een dode moeder bekijkt hij uitvoerig de haat-liefde relatie die hij met haar had. Vóór alles neemt hij het z'n moeder kwalijk dat ze hem als kind zo nauw op sleeptouw nam, zo erg aan haar principes bond, terwijl hij haar toch nadrukkelijk vertelde ‘dat ik niet aard in deze aarde / waarin zij mij geworteld houdt’.

Als enige mogelijkheid om de aarde zachter en welke pijn ook draaglijk te maken, ziet de dichter vanzelfsprekend z'n gedichten. Het is niks nieuws: de poëzie als veilige vluchtroute uit een onbehaaglijk bestaan. Stassijns laat zich hiervoor trouwens inspireren door J.J. Slauerhoff: ‘“Alleen in mijn gedichten kan ik wonen, / Nooit vond ik ergens anders onderdak”’. En in het prolooggedicht neemt hij zich vastberaden voor: ‘met inkt zal / ik mij radeloos omringen / om nooit meer eenzaam, nooit / meer ongekust in de tentakels / van de laatste slaap te sluipen / en slapend te verdwijnen’. Poëzie is dan misschien wel de enige ontsnappingsweg. Die weg is in elk geval heel breed. Zeker als je het spel van fictie en realiteit handig speelt en de onbezoedelde liefde laat ontstaan in de gesloten wereld van wat verzen. Dan blijkt alles weer mogelijk en wordt de winter ‘lentueus:’

Ik heb jou uit een vreemd
maar veilig vers gestolen
om naast mij op een bank
te zitten in een tuin
van half oktober tot
een schaduwwarm april.
(...)
En waar ik met de pijn
van samenvloeien het jonge
gras hebt aangeraakt, zal
steeds een twijg, zomaar een
boom
in zachte tinten bloeien.

Met die voorgenomen radeloosheid valt het dan ook nogal mee in deze bundel. Koen Stassijns hanteert een beheerste taal. Z'n gedichten zijn eigenlijk (hele) lange zinnen die hij evenwichtig en beredeneerd over verzen en strofes verdeelt. Dat rationele trekje vind je ook terug in veel parallelle versstructuurtjes, talrijke herhalingen en terugkerende beelden ontleend aan de natuur. Zo'n doordachte vorm is mooi, maar houdt natuurlijk wel het risico van de voorspelbaarheid in. Aanmaaktwijgen van een vuur is daarom een bundel zonder grote verrassingen. Je kabbelt veilig en vlot met de dichter mee, van vers tot vers, van gedicht tot gedicht. Dat is zeker een verdienste. Maar misschien heeft z'n volgende bundel toch meer vaart en af en toe een diepe waterval?

Peter van Dycke

koen stassijns, Aanmaaktwijgen van een vuur, Lannoo, Tielt, 60 p.