Ons Erfdeel. Jaargang 33

Theater

Ro theater doorgelicht

Nieuwgierig geworden door de prachtige Ik, Feuerbach van het Ro theater uit Rotterdam (zie Ons Erfdeel 33, 1990, 2), zag ik twee voord aarspremieres van dezelfde groep: Zomergasten naar Gorki en La turbia sangre.

Het Ro theater speelt Zomergasten in een bewerking van Botho Strauss. Daar is dan nog eens de regie van Antoine Uitdehaag overheen gegaan met als resultaat een zeer moderne voorstelling. Het toneelbeeld is gedurende de gehele voorstelling ‘open’. Het hele toneel is te zien en slechts grotere of kleinere rekwisieten duiden de plaats van handeling aan: de tuin, buiten tijdens een picknick, binnen in de eetkamer. Er zijn veel groepsscones en het spel wisselt enigszins tussen naturel en gestileerd.

Zomergasten toont een aantal gegoede burgers tijdens hun vakantie op het land. Of het nu de advocaat, de ingenieur, de doctor, de dichter, of de onderwijzer is, de karakters tezamen vertegenwoordigen min of meer de verschillende stadia en ook wel de verschillende mogelijkheden van de maatschappelijke carriere: de opbouw, het succes, handhaving door bedrog, het pensioen, de mislukking. Gemeenschappelijk hebben de meesten dat ze zijn vastgelopen, vastgelopen in hun succes of in hun mislukking. De doctor, een vrouw, niet, die ziet vele mogelijkheden. In haar enthousiasme sleept ze de vrouw van de advocaat, haar broer, en de gepensioneerde mee. Bij de aanvang van het stuk zijn de verschillen reeds duidelijk maar de kaarten nog niet geschud. Aan het eind is het kleur bekennen. De scheiding loopt dwars door gezin en generatie.

Moraal: wie wil kan zijn leven en dat van anderen nog veranderen. Geslacht, leeftijd of maatschappelijke positie hoeven geen argument te zijn.

Zomergasten kende interessante momenten. De grote openingsscene, de converserende zomergasten, boeide door zijn vaart en gestileerdheid. Gesprekken bloeiden her en der op. Sommige dialogen benutten het gehele podium. Een vergelijkbare groepsscene als een poëzievoordracht door de zus van de advocaat, vereiste alle aandacht vanwege de simultane actie. Hier werd er over verscheidene personen heen geflirt en daar viel men in slaap. De groepsregie was ook in deze scene gestileerd. De slotscene waarin de scheiding der geesten zich voltrekt, was helaas van een te voorspelbare emotionaliteit. De broer van de advocaat heeft het licht gezien en klimt op de tafel met het afscheidsdiner. Me dunkt, controverse is ook op een andere manier te ensceneren.

Zomergasten is een heel acceptabele voorstelling met een aantal mooie scenes. Globaal gezien is de voorstelling echter te wisselvallig, qua regie en qua acteren.

La turbia sangre is een kleine zaalproduktie die ongeveer tegelijkertijd met Zomergasten in premiere ging. Het is zo'n ‘zelfgemaakte’ voorstelling waarvan ik me afvraag wat ik ermee moet. Wat interesseert me regisseur Ruurt de Maesschalcks fascinatie voor het onstuimig bloed van Lorca, Bunuel en Dali? Ik zie liever een toneelstuk van Lorca, een film van Bunuel of een schilderij van Dali. Een acteur die de bekende schilderposes aanneemt om maar te suggereren dat hij schildert, een dito acteur die minuten lang naar een leeg vel papier staart want hij dicht, brengen me geen stap dichter bij begrip voor het werk van de drie Spanjaarden, inzicht in het scheppingsproces of kennis over hun leven. Ik kan alleen maar

[p. 444]

begrijpen dat De Maesschalk zijn beginnend kunstenaarschap wil vergelijken met zijn kunstenaarshelden. Dat lijkt me een beetje... arrogant.

La turbia sangre's beste momenten waren de aanzetten tot absurde gekheid. Dan nam De Maesschalk zichzelf en zijn voorbeelden niet te serieus en kolkte het bloed een beetje. Er viel dan wat te lachen terwijl er iets van de sfeer overkwam die er in de jaren twintig moet hebben geheerst. Maar werd men serieus, dan was het onmiddellijk onbegrijpelijk hoe deze kunstenaars ooit het wereldpodium hebben kunnen veroveren. Met staren naar een stuk papier creëert men niets; en met als Terpentijn achter een ezel poseren al evenmin.

Gelukkig was er ook Hauser Orkater met L'Orage d'Images om ons weer op te vrolijken. Bij het zien van alle troep op het toneel rezen de haren me te berge. Wat kon daar voor goeds uit voortkomen? Maar een uur verder hadden we weer een fraai staaltje van technisch theater achter de rug met daardoor heen gevlochten ook nog een interessant verhaal. Of misschien beter: een interessant idee.

L'Orage d'Images draait om een man bij wie de beelden uit de werkelijkheid zich gematerialiseerd hebben. Ze bevinden zich in zijn lichaam. Een quasi geleerde houdt een referaat over dit fenomeen met lichtbeelden en demonstraties en een charmante assistente verzorgt de man in zijn cel. Het hoogtepunt komt als de geleerde probeert door operatief ingrijpen de beelden uit het lichaam van de man te verwijderen. In plaats van de diverse voorwerpen te bemachtigen worden geleerde en assistente meegesleurd in de beeldenstorm van de man. De gehele werkelijkheid op het toneel wordt opgenomen in de werkelijkheid van de ‘zieke’

Fraaie staaltjes technisch theater, zoals gezegd, met als hoogtepunt de operatie op het toneel uitgevoerd en de daarop volgende l'orage d'image die als een vloeistofprojectie uit de jaren zestig over het toneel woedde. De beeldenstorm was goed voorbereid omdat veel in de voorstelling in het teken van het beeld stond. De beelden die zich in de man versteend hadden, kwamen op allerlei plaatsen en momenten in de voorstelling terug. De onafwendbaarheid van deze beelden was zo ook voor de toeschouwers duidelijk zichtbaar. Trouwens technisch theater op zich is al sterk beeld gericht.

De muziek van Thijs van der Poll was een ander element dat bijdroeg tot het algeheel effect. De toeschouwer ging erin ten onder als in... een storm. Op deze manier ontstond er een coherente voorstelling waarin spel met toneel en toneelspel eendrachtig meewerkten aan het uiteindelijke effect: een onderhoudend uur met ook nog een origineel idee.

Paul van der Plank