Ons Erfdeel. Jaargang 33

Een boek, niet zomaar!

Dr. A. Grypdonck, die als secretaris van het Limburgs Universitair Centrum in 1988 met pensioen ging, heeft gedurende meer dan een decennium een groot aantal ideeën over de fenomenen boek en lezen verspreid en is opgetreden als stimulator voor tal van initiatieven. In 1976 nam hij het initiatief tot het organiseren van jaarlijkse manifestaties rond het boek op de universitaire campus, en op zijn instigatie werd in 1981 de Stichting Boek opgericht met de bedoeling de cultuur door én van het boek in Nederland en Vlaanderen te bevorderen. Aanvankelijk hield Grypdonck zich bezig met de promotie vanuit de wetenschappelijke en academische sector. Door contacten met de boekenbranche verbreedde zijn blikveld zich al spoedig. In 1980 handelde het derde symposium over de boekverkoper als informatiebemiddelaar; gaandeweg volgde ook meer gerichtheid op het brede publiek. Dit betekende dus een verbreding naar het boek in ruime zin, later nog uitgebreid tot het lezen, want de lezer voltooit het boek dat een drager van informatie is. Grypdonck kreeg steeds meer de indruk dat in het gehele proces van het boek de lezer een verwaarloosde schakel bleef. Het is de verdienste van Grypdonck dat hij met zijn Stichting en door zijn activiteiten belangstelling heeft gewekt zowel bij de branche als later bij de overheid voor het boek en het lezen. Vroeger waren dit misschien vanzelfsprekendheden, maar in een maatschappij die eerder is afgestemd op het passief ondergaan van de beeldmedia is dit niet meer het geval. Leesbevordering en een overheidsbeleid voor boek en lezen worden thans in Nederland en Vlaanderen als een overheidsopdracht ervaren en dat heeft Grypdonck snel onderkend en mede gestimuleerd.

Deel I van Een boek, niet zomaar! bevat een gesprek met Grypdonck, deel II een uitvoerige bibliografie over boek en lezen in Nederland en Vlaanderen, samengesteld door R. Croux. Deel III bevat vijf opstellen. In Het blijvend belang van het boek in het medialandschap pleit Grypdonck voor de creatie van een aantal draagvlakken ter ondersteuning van het boek en het lezen: een wetenschappelijk draagvlak (het boekcommunicatieproces met al zijn interrelationele factoren); het draagvlak van de begeleiding (de rol van onderwijs en vorming); het sociale draagvlak door het bevorderen van een mediumbewustzijn; tenslotte het draagvlak van de vormgeving en het economische draagvlak. Boeken uitgeven is altijd een particuliere economische activiteit geweest, maar zeker in een veranderd medialandschap waarin de concurrentie voor het boek steeds sterker wordt, hebben economische begrenzing en commerciële tendensen een steeds zwaardere impact. Juist vanwege de culturele en maatschappelijke opdracht die het boekenvak heeft, zou de overheid een voorwaardenscheppend beleid moeten gaan voeren.

[p. 315]

In Van (Maxwellustige) mediagiganten tot vlijtige vrijetijdsuitgevers portretteert Carlo van Baelen een decennium van turbulente beweging in het boekenvak. Volgens Van Baelen is de markt van het publieksboek meer dan verzadigd. Voor het educatieve boek ziet hij alleen heil in het samenwerken met de nieuwe media. Alleen als uitgevers erin slagen een gedoseerd multimediaal leermiddelaanbod te brengen, hebben ze kans op overleven. De toekomst van de gedrukte wetenschappelijke informatie ziet hij somber in. Internationalisering van de wetenschappelijke wereld, de verregaande specialisering in en de uitbouw van internationale wetenschappelijke uitgeverijen zullen steeds meer de ontwikkeling van de Nederlandstalige wetenschappelijke uitgeverijen beperken. Uitgevers worden door de zich voortdurend vernieuwende behoeften aan informatie, recreatie en instructie steeds minder boeken-makers, en steeds meer informatieverzamelaars, -bewerkers en -vormgevers. De boekhandelaar wordt meer en meer een informatiebemiddelaar die consumentenvragen aan producentaanbiedingen zal moeten koppelen. Kapitaalinzet in hardware en informatiesystemen zal noodzakelijk zijn en zijn vakkundigheid zal ruimer dienen te zijn dan boek-kennis en ook kennis moeten inhouden van andere informatiemiddelen, van dataselectie en consumentenbegeleiding.

Dr. ir. J.C. van Ours komt in Lezen, lenen en kopen op grond van cijfers tot de conclusie dat het aandeel van de regelmatige lezers in Nederland al tientallen jaren stabiel is, en hij verwacht dat dit in de toekomst zo blijft. Aan de onstuimige groei van het lenen is nu, door de voltooiing van het bibliotheeknetwerk een einde gekomen en ook het lenen zal in de toekomst op het huidige niveau blijven.

Verder is er van dr. G. Peeters Facelift voor een oude dame en die oude dame is de Belgische auteurswet uit 1886. Tenslotte brengt R.E.M. van den Brink nog Informatie over (de nieuwe) informatie. Hij behandelt de nieuwe vormen van elektronisch uitgeven en komt tot de conclusie dat het boek met zijn gebonden en gedrukte vorm van alle informatiemedia de geringste substitutiemogelijkheid zal ondervinden van de al bestaande en toekomstige elektronische media. Wel ziet hij in verband met het publieksboek een bedreiging van de marktomvang door het toenemende aanbod via openbare bibliotheken. Substantiële uitbreiding van inkomsten uit wettelijk leenrecht is, volgens Van den Brink, in een klein taalgebied als het onze wezenlijk voor het behoud van de pluriformiteit van het publieksboek. Bij ons komt de bestelling door openbare bibliotheken maar zelden uit boven de 10% van de voor de eerste druk obligate oplage. In grote taalgebieden, b.v. de Verenigde Staten, zijn veel uitgeversinitiatieven daarentegen vrijwel uitsluitend gericht op de afzet aan openbare bibliotheken.

Een boek, niet zomaar! is een verdiende hommage aan dr. Grypdonck.

Werner Duthoy

Een boek, niet zomaar! Beschouwingen over boek en lezen nu en in de toekomst, 1989, 198 p. Uitgave en distributie: Vlaamse Bibliotheek Centrale, Goudbloemstraat 10-12, 2008 Antwerpen (België) en Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum, Postbus 930 54, 2509 AB Den Haag (Nederland).