Ons Erfdeel. Jaargang 33

Recent Operalexicon van Rolf Fath

Het verschijnsel operalexicon is relatief nieuw. Weliswaar verscheen er meer dan drie eeuwen geleden in Rome reeds een index van Allacci onder de titel Drammaturgia (1666, reprint 1966), met daarin een opsomming van componisten, in de achttiende eeuw gevolgd door vooral Franse ‘dictionnaires’. Het bekendste daarvan is ongetwijfeld dat van Clément en Larousse, verschenen tussen 1867 en 1881, en in 1969 opnieuw uitgegeven. Kort daarop zag Riemanns befaamde Opern-Handbuch (1887/93) het licht, en in de eerste helft van de twintigste eeuw kwamen daar enkele Italiaanse en Engelstalige uitgaven bij. Pas met de uitgave in de jaren vijftig van de Encyclopaedia of Opera van David Ewen (New York, 1955) kreeg het eerste volwaardige operalexicon gestalte. Volwaardig omdat het voldeed aan de maatstaven die aan een compendium gesteld mogen worden. Sedertdien is het aantal lexica gestadig gegroeid met uitgaven in de Engelse, Duitse, Russische en Japanse taal. Ook nadien verschenen er nog diverse lexicografische uitgaven, maar die kunnen bij lange na niet allemaal als algemeen operacompendium worden beschouwd, omdat de meeste ervan zich beperken tot een bepaald land, tot premières of uitsluitend composities.

In 1964 verscheen voor het eerst een Concise Oxford Dictionary of Opera van Rosenthal / Warrack, in 1985 opnieuw, maar in een herziene versie. Datzelfde werk verscheen in een Duits jasje (1969) en in een geactualiseerde Franse uitgave (1986). De Encyclopaedia of Opera van Orrey/Chase zag in 1976 het licht, en een jaar eerder verscheen Stiegers Opernlexikon. Eveneens onder die titel kwam in 1979 in Oost-Berlijn een boek van Horst Seeger uit, enige tijd later gevolgd door een Westduitse editie. Deze werd enkele malen herdrukt zonder aanpassingen en correcties, en is derhalve niet alleen enigermate verouderd, maar tevens niet erg betrouwbaar.

Rolf Faths lexicon

Voor de befaamde Duitse uitgever Reclam stelde de Hamburgse musicoloog en criticus

[p. 301]

Rolf Fath een nieuw, omvangrijk operalexicon samen. Het werk werd in de zomer van 1988 afgerond en lag een jaar later in de winkel. Het is een zeer verzorgde uitgave met 5.300 lemmata, zonder muziekvoorbeelden en andere illustraties. Ondanks het feit dat dit thans het meest geactualiseerde boek in deze discipline is, waarschuwt de auteur in zijn voorwoord terecht voor hiaten als gevolg van de snelle veranderingen, met name wear het gaat om actuele composities en jonge kunstenaars. Fath wijst er voorts op dat het ondoenlijk is om alles was als ‘opera’ ooit het licht zag (en dat zijn inmiddels meer dan 50.000 werken), alsmede iedereen die op enigerlei wijze met het fenomeen te maken heeft (gehad), in het kader van eendelig lexicon op te nemen. Deze gedwongen selectie leidde ertoe dat titels en beginregels van aria's niet zijn opgenomen (hetgeen bij Seeger met 12.000 lemmata in ongeveer dezelfde ruimte nog wel het geval was), en dat componisten en dirigenten vrijwel uitsluitend worden ‘behandeld’ voor zover dat in het kader van opera vereist is. Daarentegen kan het voorkomen dat werken, die niet of nauwelijks meer worden opgevoerd, toch een plaatsje toebedacht kregen, omdat zij stilistisch dan wel historisch van belang (geweest) zijn. De inhoud van werken wordt zeer beknopt behandeld, zodat een bijpassende operagids geen luxe is wanneer men echt meer wil weten.

Nederland en België

Dat Nederland zich (nog) niet kan beroemen op een operatraditie van enig niveau, is bekend. Dat in Reclams lexicon ‘Nederland’ verder alleen onder het lemma Amsterdam voorkomt, valt dan nog te begrijpen, zeker wanneer we zien dat België onder de lemmata Antwerpen, Brussel, Gent en Lüttich (Luik) wordt behandeld, zij het dan ook steeds beknopt. Ergerlijk doch niet onoverkomelijk is het gebruik van het (sedert 1813 foutieve) adjectief ‘holländisch’ wanneer ‘niederländisch’ wordt bedoeld. Pijnlijker daarentegen zijn foutieve namen of volstrekt absurde spelwijzen van Nederlandse of Vlaamse namen. Nog onaangenamer is het dat de auteur kennelijk onjuiste bronnen heeft gebruikt, omdat hij onder het trefwoord Niederlande de mededeling verwerkt dat er in Maastricht seders 1948 een ‘Zuid-Nederlandse Opera’ is gevestigd, die in de drie zuidelijke provincies van Nederland voorstellingen geeft. In werkelijkheid is deze instelling in 1971 opgeheven. Daarentegen wordt ‘Opera Forum’, sedert 1955 in Nederland actief, volstrekt genegeerd: een nog wel wat grotere omissie. Wat het verwerken van actuele informatie betreft, is Fath daarentegen ‘bij de tijd’: onder Gent staat dat Gerard Mortier vanaf 1991 de leiding van de dan nieuw te starten ‘Vlaamse Opera’ op zich zal nemen.

Verhoudingsgewijs is één en ander uiteraard van tamelijk geringe betekenis, te meer daar het boek op andere, steekproefsgewijs gecontroleerde, punten als zeer betrouwbaar moet worden gekwalificeerd. In een eventuele nieuwe druk moeten die onjuistheden dan maar worden rechtgezet.

Heinz Wallisch

rolf fath, Reclams Opernlexikon, Philipp Reclam, Stuttgart, 1989, 744 p.