Ons Erfdeel. Jaargang 33

Geen genezing voor het gedicht. Het debuut van Maria van Daalen

De bundel Raveslag waarmee Maria van Daalen in 1989 in boekvorm debuteerde, heeft enkele jaren kunnen rijpen. De in 1950 geboren dichteres publiceerde voor het eerst gedichten in 1985, in Raster 34. De gedichten die zij nu bundelde, vertonen varianten ten opzichte van eerdere publikaties en het is interessant om de verschillende versies met elkaar te vergelijken. Dan blijkt uit de wijzigingen die Van Daalen aanbracht, dat ze een behoefte heeft aan concentratie en uiterste zorgvuldigheid van woordkeus. Dit zijn voorname kwaliteiten in het werk van een beginnend dichter.

In de verzen uit deze bundel staat in de meeste gevallen elk woord op zijn plaats, en in woordkeus en ritme is een ingehouden retoriek voelbaar, een stijl die de inhoud van de gedichten draagt. Het gaat in Raveslag om het zeer elementaire, om het zoeken naar schoonheid en geheim, verbonden als die zijn met de trits van eros, pijn en dood. De beginstrofe van het gedicht ‘In nova fert animus’ kan dit illustreren:

Zijn ogen ontmoeten zijn ogen.
Achter mij staat hij. Peinzend
streelt het lemmet de oorschelp.
Mijn polsslag drupt in zijn hand.

Het is niet de enige keer dat beelden van snijden en bloed in deze bundel zijn aan te treffen. Ze beheersen ook de cyclus ‘Onder het mes’. Dit zijn vier gedichten; in drie daarvan gaat het respectievelijk over het kouter dat de grond opensnijdt, het jagersmes dat het geschoten hert gaat ontweien (een gedicht waarvan de slotstrofe wat te beschouwelijk is) en het chirurgische mes dat de tumor zoekt. Drie vormen van snijden die een functie hebben, die voedsel of genezing brengen. Het vierde gedicht lijkt die drie voorgaande tot emblemata te maken, die voorbereiden wat de dichteres werkelijk wilde zeggen:

Er is geen genezing voor het gedicht;
het moet zelf de pijn dragen.
Eenzaam en uitgezet
is het op het blad.

In deze en de volgende regels van dit gedicht ‘Tekst’ bepaalt de dichteres haar houding tegenover het vers: in zijn geslotenheid wordt het tot meer dan een embleem: tot een symbool voor een bestaan waarin de pijn niet genezen mag worden, omdat zij met de grond van dat bestaan, met eros en dood, verweven is. Ontkomen hieraan wordt in het gedicht ‘Bergtocht’ niet als een onmogelijkheid voorgesteld, maar als een verdwijnen uit het bestaan: ‘wie het wit kan aanraken verliest de pijn / verdwijnt met klapperende mouwen uit het beeld’. Het wit in deze regels is dat van de eeuwige sneeuw, maar het kan ook als het wit van het papier opgevat worden.

Maria van Daalen lijkt door de contrastwerking van wit en zwart geobsedeerd te zijn, en het beeld dat zij daarmee bij voorkeur verbindt, is dat van de raaf. De raveveer waarmee in het gedicht ‘Initiaal’ de letter èn het hart van Maria getekend worden, is wit en zwart. Het hart van Maria: de verwijzing naar de Moeder Gods, vereerd in de Middeleeuwen (waarbij de rijk versierde initiaal past), wordt onmiskenbaar doorspeeld door de verwijzing naar zichzelf in het gebruik van de eigen voornaam. Wit en zwart horen voor de dichteres in het teken van de raaf bij elkaar, zoals eros en dood onafscheidelijk zijn. Niet voor niets heet de bundel Raveslag: in de drie gedichten die

[p. 275]

de bundel onder diezelfde titel afsluiten, wordt drie maal begonnen met de aanroep ‘Raaf wit’. Het is de vogel van wie de vleugelslag tussen de regels van het gedicht hoorbaar is.

Ook op een andere manier, meer in de traditie van de Middeleeuwse sagenliteratuur, heeft Maria van Daalen het zwart-wit contrast in de bundel verwerkt. In de reeks ‘Zeilen van Isolde’ heeft ze, zonder iets van het oude verhaal na te vertellen, de tragische verwisseling van witte en zwarte zeilen tot een ondergrond gemaakt voor verzen waarin beelden van erotiek en beelden van water en varen zich met elkaar vermengen.

Hier is epische stof geheel in het lyrische opgenomen, maar het vertellende komt een enkele keer ook in onverhulde vorm voor: in het gedicht ‘Wolfskuil’ wordt een bloedig offerritueel beschreven, maar het is alsof de dichteres hier niet zichzelf is. Een titelloos gedicht op p. 42 van de bundel verwijst naar dit ritueel terug, maar zet men de beide verzen naast elkaar, dan blijkt juist ‘Wolfskuil’ uit de toon te vallen.

Er valt wel eens meer iets in deze bundel uit de toon, want de dichteres slaagt er niet steeds in de zorgvuldigheid in woordkeus vol te houden. Het gedicht ‘Lucifer’ geeft daarvan het meest storende voorbeeld. Na een sterke inzet (‘Schroevend als een buizerd naar grote hoogte / daal ik af in het denkend licht’) volgen regels waarin een gedachte zo gewrongen onder woorden is gebracht dat het een indruk van onbeholpenheid wekt:

Wat is niets zien anders dan kreng
en nergens steun voor de glijvlucht

opent de dood.

Dat de stem van Maria van Daalen soms hapert, neemt niet weg dat die stem indruk kan maken. Bovendien lijkt het erop dat de wisselwerking van thematiek en stijl aan haar poëzie een heel eigen karakter verleent. Dat zij destijds in Raster debuteerde, is niet toevallig, want haar werk sluit aan bij de poëzie die (onder andere) daar te lezen is. Dat staat het eigene ervan niet in de weg. En gelukkig is ze gespeend van de neiging anderen en zichzelf te overschreeuwen, waaraan de verzen van al te veel nieuwe dichters van de laatste jaren mank gaan. Raveslag is een debuut dat veel talent verraadt.

Jan van der Vegt

maria van daalen, Raveslag, Querido, Amsterdam, 1989, 47 p.