Ons Erfdeel. Jaargang 33

De Vlaamse schilderkunst in het Prado

Buiten België zelf is er waarschijnlijk geen ander land waar zoveel Vlaamse kunst te zien is als in Spanje. Tijdens de Spaanse overheersing van Vlaanderen ontstond er een nauw contact tussen beide landen. De Vlaamse kunst viel zeer in de smaak bij de Spanjaarden en werd op grote schaal aangekocht. Vooral de Habsburgse vorsten hadden veel bewondering voor de schilders uit de ‘Spaanse Nederlanden’

Filips II had een voorkeur voor de verfijnde portretten van Anthonis Mor. Tevens werd hij gefascineerd door de fantasierijke voorstellingen van Hieronymus Bosch. Hij bezat een aantal werken van deze schilder, waaronder het beroemde drieluik De Tuin der Lusten. In de 17de eeuw, het tijdperk van de barok, slaagde Filips IV er in om de koninklijke verzameling aanzienlijk uit te breiden. Eén van zijn grote favorieten was Pieter Paul Rubens, die hij talrijke opdrachten gaf. Na de dood van Rubens kocht de vorst de belangrijkste werken uit de nalatenschap.

De koninklijke collecties vormen de kern van het Museo Nacional del Prado te Madrid. Hier zijn vrijwel alle bekende namen van de Vlaamse schilderschool vertegenwoordigd. Het was dan ook een logische keuze om een deel uit de reeks Flandria Extra Muros, waarin de Vlaamse kunst in het buitenland belicht wordt, aan dit museum te wijden.

In de inleiding van De Vlaamse schilderkunst in het Prado beschrijft conservator Matías Díaz Pádron het ontstaan van de collectie. Vervolgens worden 94 Vlaamse werken van het Prado besproken. De teksten zijn geschreven door diverse specialisten op het gebied van de Zuidnederlandse schilderkunst. Zo nam de auteur van Hieronymus Bosch. Het volledige oeuvre, Roger Marijnissen, de werken van deze schilder voor zijn rekening. In zijn boek wordt De Tuin der Lusten in negentien pagina's besproken. Hier had hij slechts 1½ bladzijde ter beschikking. Deze beperking heeft geresulteerd in een tekst die zeer goed leesbaar is en zich concentreert op de hoofdzaken.

Ook de overige teksten in het boek zijn ondanks hun beknopte karakter zeer informatief. De auteurs verliezen zich zelden in ingewikkelde wetenschappelijke verhandelingen, maar beperken zich tot de belangrijkste gegevens over het schilderij en de maker. Vooral de visuele kenmerken, zoals de opbouw van de compositie, en de verklaring van de afgebeelde scènes krijgen de aandacht. Hierdoor vormen de teksten een goede ondersteuning van het bekijken van de talrijke reprodukties. Ieder besproken werk is in fraaie kleuren en vaak met verschillende detailopnamen afgebeeld.

De 94 schilderijen zijn in chronologische volgorde geplaatst. Wie het boek doorbladert krijgt een indruk van de ontwikkeling die de Vlaamse schilderkunst van de 15de tot en met de 17de eeuw heeft doorgemaakt. De schilders

[p. 126]

Detail uit ‘De tuin der lusten’ van H. Bosch.

uit de 15de eeuw, bekend als de Vlaamse primitieven, plaatsten hun religieuze onderwerpen in de eigen tijd en gaven alle onderdelen van de zichtbare werkelijkheid met veel precisie weer. In de 16de eeuw, toen Antwerpen de leidende positie van Brugge had

[p. 127]

overgenomen, gingen de kunstenaars zich steeds meer specialiseren op bepaalde onderwerpen, zoals het landschap (Joachim Patinir) of het portret (Anthonis Mor). Behalve religieuze thema's werden ook profane voorstellingen uitgebeeld. Een voorbeeld daarvan is Het snijden van de kei door Jan Sanders van Remessen. Dergelijke voorstellingen bevatten meestal een moraliserende boodschap, die voor de 20ste-eeuwse beschouwer niet altijd even duidelijk is.

De Vlaamse schilderkunst werd in de 17de eeuw gedomineerd door Rubens. Van hem worden in het boek maar liefst twintig werken besproken. Veel van zijn schilderijen, zoals het imposante Sint-Joris verslaat de draak, zijn ware spektakelstukken vol aktie en drama. De invloed van Rubens is duidelijk te zien in werk van tijdgenoten als Antoon van Dyck en Jacob Jordaens.

Tussen alle bekende namen kan soms een opvallend werk van een minder bekend meester worden aangetroffen. De alchemist van David III Ryckaert is daar een voorbeeld van. Dit sfeervolle schilderij toont overeenkomsten met het werk van de fijnschilders, die werkzaam waren in Leiden (en niet in Delft zoals op p. 250 abusievelijk vermeld staat).

Een selectieve catalogus van de overige Vlaamse schilderijen in het Prado besluit het boek. Waarom hierin niet alle Vlaamse schilderijen van het museum zijn opgenomen blijft helaas onduidelijk.

De Vlaamse schilderkunst in het Prado geeft een uitstekend beeld van het meesterschap en de veelzijdigheid van de Vlaamse schilders. Slechts enkele belangrijke meesters ontbreken omdat van hen geen werk in het Prado aanwezig is, zoals Jan van Eyck en Hugo van der Goes. Beide 15de-eeuwse schilders zijn wel goed vertegenwoordigd in de Gemälde-galerie-Dahlem te Berlijn, die daarnaast nog een groot aantal Vlaamse werken van hoge kwaliteit bezit. Wellicht is dit museum een suggestie voor een volgend deel van de boeiende reeks Flandria Extra Muros.

Edwin Buijsen

a. balis, m. diáz pádron, c. van de velde, h. vlieghe, eds, De Vlaamse schilderkunst in het Prado. Flandria Extra Muros, Antwerpen, Mercatorfonds, 1989, 318 p.