Ons Erfdeel. Jaargang 32

Hoge vlucht

Ik ben eigenlijk - zeker als poëzielezer - een simpele mens. Ik zoek altijd in gedichten naar een punt om van uit te gaan, naar iets wat ik herken, al is het dan alleen maar in mijn verbeelding. Dat zijn dan heel triviale en meestal ook concrete dingen, situaties, beelden. Die kunnen heel verscheiden zijn, zodat er toch nog wat ruimte overblijft om heel verschillende gedichten mooi te vinden. Er moet dus inderdaad wat realisme bij. Maar het is niet dat realisme wat mij boeit, het is de manier waarop het gedicht zich daarvan verwijdert, van het vertrouwde naar het onbekende. Niet de mist in, maar op weg naar een eindeloze veelheid van betekenissen.

Met dat uitgangspunt heb ik last wanneer ik de nieuwe bundel, De buitenbocht, van G. Mandelinck lees. Het is natuurlijk andersom: ik wil deze poëzie heel graag goedvinden, maar dat lukt mij niet. Er zijn verschillende

[p. 750]

Gwij Mandelinck (^o1937).

redenen om deze gedichten te willen goedvinden: ik heb veel bewondering voor het eerdere werk van Mandelinck; de aanleiding van de bundel, nl. de ziekte van Alzheimer, zoals een zoon die ervaart bij zijn moeder, is mij niet onbekend; en, laat het mij zeggen zoals het is: ik beschouw Mandelinck als een vriend. Maar het ontgaat mij. Ik zal proberen duidelijk te maken wat er met deze poëzie aan de hand is, aan twee gedichten. Het eerste is voor mij het beste uit de bundel

Je bijt je vast en krast mij in de huid de maat
van wat je was. Hoe draag ik onverstoord
je eerste tot je laatste schram, hoe druk
ik aan mijn borst het hoofd dat mij verstoot?
Mijn armen zijn te groot, je valt erdoor;
ben ik schuldig aan het knagen in je vlees?
Je opent mij de mond op grond van vrees
te zijn beroofd, je haalt mij uit de zakken
van de keel wat nauwelijks verteert;
bij het braken ligt mijn hoofd van jou gekeerd.
Je kleren trappend op de rand rest mij je buitenkant:
hoe blijf ik binnendringen zoekend naar je hand.

(p. 33)

Mandelinck bereikt hier een sterk suggestief evenwicht tussen herkenbaarheid en vervreemding, tussen realisme en mythische veralgemening. Daardoor slaagt hij erin de diepte te openbaren van het tafereel tussen moeder en zoon, waarin tederheid en agressie, liefde en walg, wanhoop, schuld en eenzaamheid deel van elkaar uitmaken. De afgeslotenheid van de innerlijke mens en het besef dat al wat rest van het geliefde wezen niet meer is dan een verschrompelde buitenkant: het vindt allemaal zijn climax in het zeer sterke slotvers: ‘hoe blijf ik binnendringen zoekend naar je hand’.

Wat hier kwaliteiten zijn, verliest helaas zijn effect in de meeste andere gedichten. Overal zijn verzen en fragmenten aan te wijzen met een buitengewone evocatieve kracht. Maar de gedichten als geheel lopen mis. Zij willen teveel expressie opeenhopen, teveel associaties, teveel beelden op elkaar stapelen.

Het materiaal waaruit zij zijn opgebouwd is te disparaat en dikwijls ook te zeer met persoonlijke associaties geladen, zodat de lezer er nog weinig mee aankan. Neem nu een gedicht als ‘ijsbed’:

Gehurkt op dit ijsbed zal ik naar je glijden:
een drenkeling nabij, stoot ik mijn voeten
onder allebei je bovenarmen door; je gaat de hoogte in
en kijkt mij met je lichaam aan
terwijl je valt, voorover op een tand;
zo zit je gieren bij het lopen achterna:
de snavel naast de poten in het zand.
Je hinkt op halve kracht maar als de wind
zich keert, lig je door de kilte vogelvrij
gerild en rollen heupen uit de verse sneeuw
een kleed dat verder dan de hielen valt.

(p. 9)

Het gedicht verspringt van het ene beeldveld naar het andere: van het glijden op een ijsbed naar het beeld van de drenkeling, in de tweede strofe naar lopen en val-

[p. 751]

len, het beeld van een gier, een snavel, om dan in de slotstrofe weer te belanden bij de kilte en de sneeuw. Afgezien van die grote heterogeniteit, zijn ook de afzonderlijke beelden niet erg duidelijk. Behalve dat het gaat over een wanhopige poging van de zoon om de verdwijnende moeder te redden, blijft het gedicht voor mij gesloten: een privé-tuin, het resultaat van een verbeelding die bestormd wordt door beelden die zich aan de emoties hechten, maar waarin onvoldoende gesnoeid is. Er is wél formele beheersing, in de volgehouden structuur van telkens drie kwatrijnen met meestal assonerend rijm, maar die is niet voldoende om de beeldenwoeker binnen de perken te houden. Ik zeg niet: ‘Er zijn mij teveel beelden, ik hou van meer soberheid’. Dit is geen esthetisch probleem, maar een dat de betekenis raakt.

Er is hier, dat blijkt ondanks mijn probleem, één van onze merkwaardigste poëtische talenten aan het woord; de vindingrijkheid en originaliteit van de metaforiek, klankrijkdom en ritme, visie, het is er allemaal. Alleen: er is teveel verliefdheid op de eigen formules en de eigen mythologie, er is geen strak principe dat de dingen op hun plaats durft te zetten, ook wanneer die plaats buiten het gedicht is.

Hugo Brems

gwij mandelinck, De Bultenbocht, Lannoo, Tielt, 1989, 48 p.